Στην Ελληνική Ιστορία δεν υπάρχει κανένα άλλο κόμμα που να επηρέασε σε τέτοιο βαθμό την νοοτροπία, το γίγνεσθαι και την σκέψη του Έλληνα, όσο το ΠΑΣΟΚ. Η Αλλαγή που έφερε ήταν τόσο σαρωτική που ούτε ο ίδιος ο Ανδρέας δεν κατάφερε να την ανακόψει όταν είδε τα πρώτα σημάδια εκτροχιασμού. 
Πώς φτάσαμε στον Οκτώβρη του ’81
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετώπισε αρχικά με πολλή δυσπιστία τη Μεταπολίτευση της 24ης Ιουλίου 1974 και έλαβε την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα μόλις στα μέσα Αυγούστου. Αμέσως όμως δραστηριοποιήθηκε με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες να παρουσιάσει τις θέσεις του για την ίδρυση ενός νέου κόμματος.
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974, σε μία από τις αίθουσες του ξενοδοχείου «Kινγκ Πάλας», ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος με τη γνωστή «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται από τότε.
Η επιμέλεια της διακήρυξης είχε ανατεθεί από τον ίδιο τον Παπανδρέου στα ηγετικά στελέχη του Π.Α.Κ. Ιωάννη Ζαφειρόπουλο, πρωην βουλευτή ν. Ηλείας, στον καθηγητή πανεπιστημίου Μανώλη Παπαθωμόπουλο και στον Δαμιανό Βασιλειάδη, ενώ ένα μεγάλο μέρος της διακήρυξης γράφτηκε από τον Κώστα Σημίτη. Παρόντες στην ανακοίνωση της διακήρυξης ήταν στελέχη του ΠΑΚ, αγωνιστές διωχθέντες από τη Χούντα, νεολαίοι από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και νεολαίοι της Γενιάς του 1-1-4. Στη διακήρυξη αναγράφονταν οι λόγοι ίδρυσης και οι βασικές θέσεις του κινήματος.
Η “αλλαγή” που διαφαινόταν ήδη από τις εκλογές του ΄77 όπου η ΝΔ είχε χάσει την κοινοβουλευτική παντοδυναμία και δεν διέθετε πλέον ούτε την πλειοψηφία των τριών πέμπτων για την εκλογή αρχηγού κράτους το 1980, έφερε τον Αντρέα Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ στη θέση του βασικού διεκδικητή της “πρωτιάς” στις επόμενες εκλογές. Στις εκλογές του 1977 η ΝΔ κατέλαβε ποσοστό 41,84% με το ΠΑΣΟΚ να έρχεται δεύτερο με 25,34%, με το κόμμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή να χάνει 12 μονάδες τις οποίες κέρδισε το ΠΑΣΟΚ και κατείχε 59 λιγότερες έδρες στο Κοινοβούλιο.
Ο λαός απαιτούσε κάτι καινούργιο και αυτό φωτιζόταν στον “πράσινο” ήλιο του ΠΑΣΟΚ.
Το διάστημα 1974-1981, το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου θα έχουν μία θεαματική, μοναδική στην ελληνική πολιτική ιστορία άνοδο.
Από το 13,58% των ψήφων το Νοέμβριο του 1974, το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ θα εκτιναχθεί στο 48,1% τον Οκτώβριο του 1981. Ούτε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από τα δεξιά, αλλά ούτε και ο Χαρίλαος Φλωράκης από τα αριστερά μπόρεσαν να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά στον Ανδρέα Παπανδρέου.
Στα δεξιά του, ο Ανδρέας Παπανδρέου επέκρινε την υποχωρητική εξωτερική πολιτική της Νέας Δημοκρατίας σε σχέση με τις τουρκικές διεκδικήσεις, κατήγγειλε συνεχώς τη δεξιά παράταξη για την τραγωδία και απώλεια της Κύπρου (αδέξια Δεξιά, όπως έλεγε), ζητούσε Ελληνοποίηση του Υπουργείου Εξωτερικών και παράλληλα οι δικές του σκληρές θέσεις στα εθνικά θέματα βρήκαν μεγάλη απήχηση σε πολλούς εθνικιστές.
Στα αριστερά του, επέκρινε το ΚΚΕ για την δειλή στάση του σε διάφορες απεργίες και κινητοποιήσεις, και οι συνδικαλιστές του ΠΑΣΟΚ ήταν αυτοί που διακρίθηκαν περισσότερο στις μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις της περιόδου 1975-1977 έχοντας σχεδόν πάντα πιο αριστερές και επιθετικές απόψεις από τους αντίστοιχους του ΚΚΕ.
Κυρίως όμως ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αυτός που μπόρεσε πειστικά να εγγυηθεί στους ΕΑΜογενείς πολίτες το τέλος της κοινωνικο-πολιτικής απομόνωσής τους, ότι θα πάψουν να είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας, κάτι που τελικά και έγινε μετά το 1981, με μέτρα όπως την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης των ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τη διάλυση της Χωροφυλακής.
Η ώρα της Αλλαγής
Το σύνθημα της «αλλαγής» και το τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Κοινωνική Απελευθέρωση» συσπείρωσε γύρω από τον Ανδρέα Παπανδρέου και το κίνημά του ένα ευρύτατο φάσμα πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων όλη την περίοδο μέχρι τις βουλευτικές εκλογές του 1981.
Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να έχει αποχωρήσει από την Προεδρία της ΝΔ στην οποία βρισκόταν πλέον ο Γεώργιος Ράλλης εκτελώντας και χρέη Πρωθυπουργού, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν είχε ουσιαστικά αντίπαλο κατά την προεκλογική περίοδο.
Κάποιος μπορεί να πει πως, ήταν τόσο δεδομένη η νίκη του ΠΑΣΟΚ, που κανείς δεν μπορούσε να ανακόψει την πορεία προς την εξουσία. Ο αέρας της “αλλαγής” ήταν τέτοιος που στις προεκλογικές ομιλίες του ΠΑΣΟΚ γινόταν πραγματικός χαμός με πλήθος κόσμου.
Το μεγαλύτερο ίσως χάρισμα του Αντρέα ήταν εξάλλου η ρητορική του και στις “ανοιχτές” ομιλίες του ο λαός τον έβλεπε ως τον έναν και μοναδικό αδιαμφισβήτητο ηγέτη. Αυτόν που θα έκανε τα όνειρά του πραγματικότητα.
Έτσι λοιπόν το βράδυ των εκλογών της 18ης Οκτωβρίου του 1981 το πολιτικό σκηνικό διαμορφώθηκε με αυτόν τον τρόπο:
ΠΑΣΟΚ: 48,06%(172 έδρες)
Νέα Δημοκρατία: 35,88(115 έδρες)
ΚΚΕ: 10,93&(13 έδρες)
Μόλις διαφάνηκε η επικράτηση του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές, ο Ράλλης συνεχάρη τον Παπανδρέου για τη νίκη του και τις επόμενες ημέρες έγινε ομαλά η παράδοση της εξουσίας.
Το ποτάμι που πλέον δε γύριζε πίσω έφερε την αλλαγή στην καθημερινότητα του λαού. Ίσως έφερε και το λαό στην εξουσία όπως είχε υποσχεθεί ο ίδιος ο Ανδρέας. Σίγουρα όμως έφερε και το διαχωρισμό καθώς ο σκληρός λόγος και η κομματικοποίηση του λαού, επανέφεραν μία τάση αναβίωσης της εμφυλιακής μνήμης, μία διχαστική τάση στην κοινωνία. “Πρασινοφρουροί, Ο Λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά” και πολλά άλλα συνθήματα επικράτησαν στον καθημερινό λόγο των Ελλήνων.
Δουλειές ήρθαν, λεφτά ήρθαν, όλα όσα ζητούσε ο λαός ξημέρωναν την 19η Οκτωβρίου όταν και ο Ανδρέας Παπανδρέου ορκιζόταν Πρωθυπουργός και κάπου εκεί η χώρα, ξεκίνησε να βιώνει μία βαθιά αναδιάταξη της ελληνικής κοινωνίας. Μία αλλαγή όχι μόνο στο καθημερινό φέρεσθαι, αλλά και στην συνείδησή της. Η Αλλαγή από πολιτική τοποθέτηση έγινε συνείδηση, υποσυνείδητο, τρόπος ζωής, ταυτότητα, ψυχή, θα μπορούσε να πει κανείς ακόμα και θρησκεία.
Μετά το ’81
Τα τέσσερα επόμενα χρόνια το ΠΑΣΟΚ και ο ίδιος ο Αντρέας έδειχναν να μην μπορούν να σταθούν απέναντι σε όσα είχε υποσχεθεί η “αλλαγή”. Η Νέα Δημοκρατία με αρχηγό πλέον τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη είχε αρχίσει να επαναφέρει στην πραγματικότητα και τον ρεαλισμό μεγάλο μέρος του λαού και αυτό φάνηκε στις εκλογές του 1985 όπου και η διαφορά των δυο κομμάτων που πρωταγωνίστησαν στο μεγαλύτερο μέρος της Μεταπολίτευσης, όπου από 13 ποσοστιαίες μονάδες διαφοράς το ’81 πλέον ήταν μόλις στις 5 μονάδες.
Εκλογές 1985:
ΠΑΣΟΚ: 45,82%(161 έδρες)
Νέα Δημοκρατία:40,85%(126 έδρες)
Η “ξέφρενη” πορεία του Αντρέα Παπανδρέου, ολοκληρώθηκε στις εκλογές του 1990 όπου σχεδόν μετά από μια συνεχόμενη δεκαετία διακυβέρνησης, παρέδωσε την Πρωθυπουργία.
Τι σημαίνει η νίκη Παπανδρέου στις εκλογές του 81
Το κράτος σταδιακά αλλά και πολύ σύντομα μετατράπηκε σε μέγα εργοδότη, ο οποίος αενάως θα θρέφει τα παιδιά (του) χωρίς να τους ζητά τίποτα παραπάνω από την αφοσίωσή τους. Αντιπαραγωγική διόγκωση, γιγάντωση της γραφειοκρατίας, διαφθορά, διαπλοκή, ελλείμματα, χρέη, μαζικές κρατικοποιήσεις (εθνικοποιήσεις κατά τον όρο της εποχής), σταδιακή αποβιομηχανοποίηση (η οποία βρίσκει τα αίτια της και στις ευρύτερες διεθνείς εξελίξεις) ήταν μερικά από τα αρνητικά χαρακτηριστικά που έφερε η λεγόμενη Αλλαγή στην Ελλάδα.
Ο Λαός πλέον απαιτούσε και το καθεστώς έγινε «ελληνικός τρόπος», με συνέπεια να σιγοβράζει επανάσταση κάθε φορά που έβλεπε πως του παίρνουν όλα όσα του είχαν τάξει(κάτι το οποίο έχει μείνει ριζωμένο στη συνείδηση του λαού ως και σήμερα) και ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε κανένα άλλο κόμμα δεν κατάφερε να στρίψει το τιμόνι, αντιθέτως και η Νέα Δημοκρατία, αναγκάστηκε να βαδίσει στα βήματά του τόσο για να διατηρήσει τα ποσοστά της όσο και για να διεκδικεί με αξιώσεις την εξουσία.
Με λίγα λόγια αυτό που είδαμε ως νέα πολιτική του ’81 μετατράπηκε σε παγιωμένο σκηνικό.
Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου κανείς δεν μπορεί να το κατηγορήσει πως δεν έφερε αυτό που ευαγγελίστηκε, δηλαδή την Αλλαγή. Υπάρχει όμως ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντήσει μόνο ο Ανδρέας, αλλά και όσοι τον διαδέχθηκαν. Το ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε ως κόμμα της 3ης του Σεπτέμβρη. Παρέμεινε όμως έτσι;
