Από τη στιγμή που ένα παιδί θα έρθει στον κόσμο, οι γονείς του και κυρίως η μητέρα, αναλαμβάνουν την απόλυτη ευθύνη για την ασφάλεια, την υγεία και τη σωστή ανάπτυξη του. Στην αρχή ο κόσμος του παιδιού είναι αυτός που δημιουργούν οι γονείς του γι’αυτό. Κυρίως είναι το περιβάλλον του σπιτιού και οι επισκέπτες που οι γονείς επιτρέπουν να έρθουν. Αργότερα το παιδί βγαίνοντας από το σπίτι, βλέπει όψεις του κόσμου που οι γονείς επιλέγουν. Αυτό που συμβαίνει στην ουσία είναι ότι γύρω του μπαίνουν συνεχώς όρια ώστε το παιδί να είναι προστατευμένο και αυτό θεωρείται αυτονόητο και απολύτως αναγκαίο όχι μόνο για τη σωματική ασφάλεια του παιδιού αλλά και για την ψυχική και διανοητική του ανάπτυξη.
Αργότερα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού, τα όρια αλλάζουν ακολουθώντας το επίπεδο αντίληψης και συνεργασίας του. Υπάρχουν όρια που καταργούνται αυτόματα επειδή το παιδί δεν είναι πια ένα αβοήθητο βρέφος που χρειάζεται απόλυτη προστασία και έτσι οι γονείς το εμπιστεύονται πιο εύκολα σε ένα τρίτο πρόσωπο για τη φύλαξη του ή ανησυχούν λιγότερο όταν μπορεί πια να ισορροπεί καλά στα πόδια του. Υπάρχουν όμως και όρια που το ίδιο το παιδί δείχνει ότι πρέπει να καταργηθούν ή να διευρυνθούν, για να ανταποκριθούν στην έμφυτη τάση του να γνωρίσει τον κόσμο. Οι γονείς τότε νιώθουν αβεβαιότητα, αφενός γιατί φοβούνται για την ακεραιότητα του παιδιού, αφετέρου γιατί έρχονται οι πρώτες συγκρούσεις όταν λένε «όχι».
Η βάση για να δεχτεί ένα παιδί το «όχι», είναι το «ναι».
Τι σημαίνει αυτό; Το παιδί συνεχώς κάνει προσπάθειες να γνωρίσει το περιβάλλον του και να αναπτύξει τις ικανότητες του. Είναι ευθύνη των γονέων να οδηγήσουν με ασφάλεια το παιδί στο δρόμο της ανάπτυξης ικανοτήτων και μέσα από την επίτευξη στόχων, την ανάπτυξη αυτοπεποίθησης. Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς βοηθά το παιδί να κατανοήσει τους κανόνες και τις προσδοκίες των γονέων του. Τα όρια που τίθενται στη συμπεριφορά καθορίζουν επίσης την ισορροπία δύναμης και εξουσίας στις οικογενειακές σχέσεις και συνιστούν ένα ουσιώδες στοιχείο στην ανατροφή των παιδιών.
Μελέτες αναφέρουν ότι όταν οι γονείς θέτουν σταθερά όρια , τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, σε αντίθεση με τα παιδιά στα οποία επιτρέπεται να συμπεριφέρονται όπως τους αρέσει . Ο σταθερός έλεγχος που δεν περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό και επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση σχετίζεται με την ανεξαρτησία του παιδιού.
Τι είναι το laisser-faire
Είναι η θεωρία της απόλυτης επιτρεπτικότητας. Το παιδί μπορεί να κάνει ό,τι θέλει χωρίς συνέπειες. Αυτός ο τύπος διαπαιδαγώγησης κάνει τα παιδιά ανίκανα να αντιμετωπίσουν τη ζωή και τα καθηλώνει στο πρωτόγονο σχήμα:
Μη ικανοποίηση => θυμός => έκρηξη
Οι επιπτώσεις από τη μη θέσπιση ορίων σε ένα παιδί είναι σοβαρότατες:
- Συναισθηματικό επίπεδο: Το παιδί αισθάνεται άβολα όταν βρίσκεται σε ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον γιατί έχει την αίσθηση ότι δεν είναι σημαντικό για τους άλλους, νιώθει μειονεκτικά και απομονώνεται ενώ οι γύρω το θεωρούν αγενές και αντικοινωνικό. Βλ. προηγούμενο σχήμα.
- Κοινωνικό επίπεδο: Καθώς δεν έχουν δοθεί στο παιδί πρότυπα συμπεριφοράς, πολλές φορές στρέφεται στην τηλεόραση και ταυτίζεται με ήρωες και καταστάσεις που προβάλλονται από αυτή.
- Ατομικό επίπεδο: Το παιδί δεν έχει αυτοπεποίθηση και προσωπικό κίνητρο. Δε μπορεί να αναλάβει υποχρεώσεις και ευθύνες. Δεν αναγνωρίζει το νόημα της επίτευξης στόχου.
Καταλήγουμε λοιπόν σε ένα παιδί που εφόσον δεν γνωρίζει το «όχι» από τους γονείς του, όταν εκείνοι διαπιστώσουν ότι κάτι δεν πάει καλά και αποφασίσουν να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους , είναι πιθανό να:
– θέσουν παρορμητικές τιμωρίες
– εκβιάσουν τη βελτίωση της συμπεριφοράς του παιδιού με συναισθηματικές απειλές (η μαμά θα πεθάνει αν δεν είσαι καλό παιδί) ή ακόμα χειρότερα να
– αυξήσουν την ανεκτικότητα τους.
Πώς βάζουμε λοιπόν τα όρια;
Τα όρια είναι εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να χτίσουμε σχέσεις συνεργασίας , για να γνωστοποιούμε στους άλλους τι θέλουμε, καθώς και τις εναλλακτικές λύσεις για να διεκδικήσουν αυτό που θέλουν. Τα όρια μπαίνουν όταν θέλουμε να αλλάξουμε συμπεριφορές και να αποφύγουμε αρνητικές και στρεσογόνες τακτικές όπως φωνές, γκρίνια, απειλές και τιμωρίες.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ορίων;
- Διαύγεια.
Τα όρια είναι ξεκάθαρα και συγκεκριμένα. Τα επικοινωνούμε στους άλλους με ευκρίνεια. Στο παιδί είναι σημαντικό να τα θέσουμε αφού έχουμε τραβήξει την προσοχή του. Πρέπει να καταλάβει τι του ζητάμε και το θετικό αποτέλεσμα της συνεργασίας να είναι ξεκάθαρο. (θα σου διαβάσω παραμύθι εάν πιεις το γάλα σου, φορέσεις τις πιτζάμες σου και πλύνεις τα δόντια σου μέχρι το ρολόι να δείξει 9.00).
- Στο τέλος όλοι είναι ευχαριστημένοι
Όταν θέτουμε ένα όριο, σεβόμαστε τις απόψεις και τις ανάγκες όλων όσων αφορούν.(θέλω να μου πεις τα νέα του σχολείου αλλά θα είμαι διαθέσιμη σε 15 λεπτά)
- Πρόληψη
Είναι σημαντικό τα όρια να λειτουργούν έτσι ώστε να προλαμβάνουν προβλήματα και θα πρέπει να εκφράζονται πριν έρθουμε σε δύσκολη θέση. (στο δρόμο περπατάμε πάντα χέρι-χέρι ή μπορείς να διαλέξεις μόνο μία λιχουδιά από το σούπερ μάρκετ ή μπορείς να κρατήσεις το cd-player στο δωμάτιο σου, αρκεί να μου δείξεις ότι ξέρεις να το χρησιμοποιείς σωστά).
- Έχουν θετική σημασιοδότηση
Φροντίζουμε τα όρια μας να επικεντρώνονται σε θετικά αποτελέσματα, να εκφράζονται με θετικό τρόπο σαν υποσχέσεις και όχι σαν απειλές ή απλά σαν πληροφόρηση.(αν με βοηθήσεις με τις δουλειές του σπιτιού θα τελειώσουμε πιο γρήγορα και θα πάμε βόλτα ή όταν βγάζεις τα ρούχα σου να τα τακτοποιείς για να μην τσαλακώνονται ή το μεσημεριανό σερβίρεται στις 2.00.)
- Συνέπεια(είναι ίσως το πιο σημαντικό από τα χαρκ/κα των ορίων)
Επιτρέπουμε μια θετική συνέπεια μόνο όταν έχει προηγηθεί η συμμόρφωση με τον κανόνα. Έτσι περνάμε το μήνυμα ότι εννοούμε αυτό που λέμε, αυξάνοντας τις πιθανότητες να μας πάρει το παιδί στα σοβαρά και να συνεργαστεί ώστε να αποκτήσει αυτό που θέλει. (πριν πάμε σε ένα πάρτυ τονίζουμε ότι θέλουμε όλοι να περάσουμε καλά και για να γίνει αυτό θα πρέπει το παιδί από τη μεριά του να μη χτυπήσει κανένα άλλο παιδί ή να μην παίζει επικίνδυνα παιχνίδια κ.α. Αν κάτι τέτοιο συμβεί εξηγούμε ότι χωρίς δεύτερη κουβέντα θα φύγουμε από το πάρτι. Θα πρέπει λοιπόν αν προκύψει κάτι από τα παραπάνω να ξεβολευτούμε και να φύγουμε. Μπορεί τότε το παιδί να αρχίσει να κλαίει και ακόμη και να χτυπιέται για να ντραπούμε τους γύρω και να μείνουμε. Αν υποχωρήσουμε το παιχνίδι έχει χαθεί γιατί δεν τηρήσαμε τη συμφωνία μας. )
Γιατί αποτυγχάνω να θεσπίσω όρια;
*Πολλές φορές στο παιχνίδι της εναντίωσης στους κανόνες, παίρνουν μέρος και οι παππούδες. Θα πρέπει και με εκείνους να ακολουθήσουμε τα βήματα θέσπισης κανόνων και να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση στη μη συμμόρφωση τους. (Είπε κανείς ότι θα είμαστε οι καλοί της ιστορίας;) Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε από την άλλη πλευρά ότι οι παππούδες και οι γιαγιάδες είναι για να κακομαθαίνουν και όχι για να έχουν την ευθύνη της διαπαιδαγώγησης των παιδιών μας. Αυτή είναι αποκλειστικά δική μας ευθύνη.
* Τα παιδιά από μικρή ηλικία αρχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια αλλά και τα δική μας ανεκτικότητα.
* Όποιος θέτει όρια ρισκάρει να μην είναι αρεστός.
* Ο φόβος του γονέα ότι μπορεί να κάνει λάθος στην ανατροφή του παιδιού του, κάνει πιο δύσκολη τη θέσπιση ορίων.
* Ο άλλος γονέας συμμερίζεται τις σκέψεις μας; Μήπως με τη συμπεριφορά του υπονομεύει την προσπάθεια μας; Μήπως είμαστε εμείς ο άλλος γονέας;
Τι να θυμάμαι;
Θέτω όρια σημαίνει περιορίζω αλλά και αποδεσμεύω το παιδί, του δίνω ώθηση να αυτοπραγματωθεί, να βρει τη δική του θέση στην οικογένεια και αυτό δε γίνεται πάντα εύκολα.
Η προστατευτική και χωρίς όρια αγάπη, καταπιέζει και δημιουργεί άτομα εξαρτημένα, ανίκανα να αντιμετωπίσουν τη ζωή.
Η σταθερότητα στην τήρηση των ορίων δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και αυτοπεποίθησης και στις δύο πλευρές. Η σταθερότητα επιτυγχάνεται με ήρεμο και σταθερό τόνο στη φωνή (ενδεχομένως και αυστηρό τόνο), με συγκεκριμένο πλάνο κανόνων και εσωτερική ηρεμία κατά τη διάρκεια εφαρμογής των κανόνων.
Είναι σημαντικό να μη χάσουμε την ψυχραιμία μας , να μη βάλουμε τις φωνές για να επιβληθούμε και να μη χρησιμοποιήσουμε βία. (σκεφτόμαστε το εξής διπλό μήνυμα: μαλώνω και δέρνω ένα παιδί επειδή χτύπησε το μικρότερο αδερφάκι του.)
Το πώς θα οριοθετήσουμε μία κατάσταση είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ηλικία του παιδιού, την αντίληψη του και την συνέπεια που προκύπτει από τη μη τήρηση του ορίου. (αν δε φας το φαγητό σου, μετά θα πεινάσεις και δε θα υπάρχει φαγητό να φας.)
Προσέχουμε πολύ τη συμπεριφορά μας όταν οριοθετούμε το παιδί μας μπροστά σε τρίτους και κυρίως μπροστά σε άλλα παιδιά. Δεν πρόκειται για επίδειξη δύναμης. Ίσως μπορούμε να θυμηθούμε στιγμές που εμείς οι ίδιοι ως παιδιά νιώσαμε πολύ δυσάρεστα μετά από άσχημο χειρισμό των γονιών μας.
*H Τριανταφυλλιά Γαροφαλάκη είναι Παιδοψυχίατρος και Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιού, Εφήβου και Οικογένειας.
Κώστα Βάρναλη & Ανατολικής Ρωμυλίας 123 Πετρούπολη, Τ.Κ. 132 31
Τηλ: 210 5759476
garofalakid.gr
email: trigarof@gmail.com
