Στην Ελλάδα συμβαίνει ένα ιδιαίτερο, σε διεθνή κλίμακα, φαινόμενο. Στην κοινωνία επικρατούν ιδέες της αριστεράς, ενώ σε επίπεδο πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς κυριαρχεί ένας ακατανίκητος συντηρητισμός. Με άλλα λόγια, κόμματα που υποστηρίζουν συντηρητικές ή φιλελεύθερες απόψεις δεν έχουν πολλές ελπίδες κυριαρχίας ή ακόμα και απλής επιβίωσης. Η οποιαδήποτε αναφορά στην Αριστερά ελκύει τις συμπάθειες της κοινής γνώμης και διεγείρει θετικά λαϊκά αντανακλαστικά. Από την άλλη μεριά πολιτικές ουσιαστικά και πρακτικά ακραία συντηρητικές γίνονται αποδεκτές από την ελληνική κοινή γνώμη και βρίσκουν καταφύγιο στις επιλογές των κομματικών προγραμμάτων ολόκληρου του πολιτικού φάσματος.
Το φαινόμενο αυτό κάνει εξαιρετικά δυσανάγνωστη την ελληνική πολιτική πραγματικότητα και περίπου ανεξήγητες τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις. Ενώ λοιπόν οι Έλληνες είναι σε γενικές γραμμές “αριστεροί”, υιοθετούν σε μεγάλη πλειοψηφία καθαρά συντηρητικά ή “δεξιά” πολιτικά προγράμματα και επιλογές. Κομμουνιστές είναι εξαιρετικά θρησκόληπτοι και ευσεβείς, δεξιοί υποστηρίζουν με φανατισμό τον δημόσιο τομέα της οικονομίας και δεν δυσανασχετούν στην χρήση του βραχίονα του κράτους για την προώθηση οικονομικών στόχων. Αριστεροί δυσανασχετούν στην θεωρητική επιβολή φόρων και δεξιοί βλέπουν με καχυποψία την εξασφάλιση απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας και την έννοια του επιχειρηματικού κέρδους.
Τα περισσότερα από τα αντιφατικά αυτά πολιτικά φαινόμενα μπορούν ίσως να εξηγηθούν από ορισμένες θεμελιακές κοινωνικο-ψυχολογικές παρατηρήσεις. Οι Έλληνες παρουσιάζουν μια τάση έκδηλης αποστροφής προς την οποιαδήποτε έννοια απώλειας (loss aversion). Δεν θέλουν με τίποτα να χάσουν κάτι που έχουν, χωρίς μάλιστα να εξετάσουν αν αυτό που έχουν και θα χάσουν θα μπορούσε ίσως να αντικατασταθεί από κάτι που θα μπορούσε να είναι καλύτερο. Ο μηχανισμός που στα μάτια των πολλών μπορεί να εξασφαλίσει την διατήρηση αυτού που υπάρχει, που είναι δηλ. ισχυρός και ακατανίκητος, στα μάτια τους δεν μπορεί να είναι άλλος από τον μοχλό επιβολής νόμιμης βίας – από τον δημόσιο τομέα δηλαδή.
Εξ ίσου, η ελληνική κοινωνία απεχθάνεται την αναζήτηση του άγνωστου καινούργιου. Δεν θέλει δηλαδή καινοτομίες και διακινδυνευμένες μεταβολές (risk aversion). Δεν αποτελεί δηλαδή θετικό αγωγό μεταρρυθμίσεων και αλλαγών. Από τα πράγματα οι αντιλήψεις αυτές αντανακλούν ένα κοινωνικό μέτωπο συντηρητικό κι αντιδραστικό. Δέσιμο λοιπόν κρατισμού, αριστερών πολιτικών καταβολών – και λόγω ιστοριών εμπειριών, που η νικήτρια του εμφύλιου Δεξιά ουδέποτε ξεπέρασε το κόμπλεξ κατωτερότητας κι ενοχής για μια νίκη που ουδέποτε συνειδητοποίησε ιδεολογικά μια και πάντα επέμενε πως η Αριστερά “στην θεωρία” είχε δίκιο (!!) -κι απέχθειας στο όποιο ρίσκο δημιούργησε το γκροτέσκο σύγχρονο ελληνικό φαινόμενο. Ενός κυρίαρχου δηλ και βέβαια σχιζοφρενικού συντηρητικού αριστερισμού. Μιάς κατάστασης που θα αργούσε πολύ να βγει στην επιφάνεια αν δεν είχε προκαλέσει την ανάληψή της η οικονομική κρίση και η υποχρέωση συμμόρφωσης σε μνημόνια και “αντιπαθείς” μεταρρυθμίσεις.
Δεν υπάρχει λοιπόν ελπίδα για το μέλλον; Όπως γράφουν οι εξαιρετικά διορατικοί συγγραφείς Jason Weeden και Robert Kurzban στο τελευταίο τους βιβλίο The Hidden Agenda of the Political Mind (Ο Κρυφός Σχεδιασμός του Πολιτικού Εγκεφάλου) (2014) οι εκλογείς επιλέγουν πολιτικές με βάση τις προσωπικές τους βλέψεις και συμφέροντα. Πως δηλαδή έξω από τις εκτιμήσεις των λογής παρατηρητών, οι εκλογείς συμπεριφέρονται με βάση ατομικά συμφέροντα και οικονομικές προσδοκίες. Ξεπερνώντας λοιπόν ταυτίσεις και ταμπέλες περί προοδευτικού κι αντιδραστικού, αν εξηγηθούν τα δεδομένα, κι επικοινωνηθούν σωστά και με πληρότητα, ο κόσμος είναι δυνατόν να αντικρίσει την ρεαλιστική πραγματικότητα και να συμπεριφερθεί ανάλογα.
Η εξήγηση του τι είναι ορθολογικό και συμφέρον, κι όχι τι είναι προοδευτικό και τι αντιδραστικό, δυνατόν να συγκινήσει τον κόσμο και να τον κινητοποιήσει στη σωστή κατεύθυνση. Ξεπερνώντας έτσι παρορμητικά και βιωματικά συμπλέγματα, που συχνά οδηγούν σε παραλογισμούς και τραγικά αποτελέσματα. Οπως σημειώνει και ο Brian Kaplan στο συγκλονιστικό του βιβλίο The Myth of the Rational Voter: Why Democracies Choose Bad Policies (Ο Μύθος του Λογικού Εκλογέα: Γιατί οι Δημοκρατίες Επιλέγουν Κακές Πολιτικές) (2008), συχνά ο κόσμος επιλέγει με βάση προκαταλήψεις και συναισθηματισμούς. Και ψηφίζει έτσι πολιτικές που οδηγούν σε αδιέξοδα και προβλήματα. Αν δεν γίνει μεγάλη προσπάθεια, ενάντια στο ρεύμα, να εξηγηθούν στον κόσμο οι πραγματικές του επιλογές και οι συνέπειες – χωρίς φόβο και δέος για το ενδεχόμενο πολιτικό κόστος – τότε η χώρα θα κυλάει από αδιέξοδο σε αδιέξοδο, με προοπτική μια αναπότρεπτη τελική εθνική συντριβή.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Capital.gr
