Η κατάσταση της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης και τις προκλήσεις που καλείται να αντιµετωπίσει στο µέλλον είναι ένα κρίσιµο και διαχρονικά επίκαιρο ζήτηµα.
Η ανώτατη εκπαίδευση δεν αποτελεί µόνο έναν θεσµό µετάδοσης γνώσης. Είναι πυλώνας της δηµοκρατίας, της κοινωνικής κινητικότητας, της καινοτοµίας και της εθνικής ανάπτυξης. Όµως, όπως κάθε θεσµός που σχετίζεται µε το µέλλον των κοινωνιών, οφείλει να παρακολουθεί τις µεταβαλλόµενες συνθήκες και να µετασχηµατίζεται δυναµικά.
Τα ελληνικά πανεπιστήµια είναι δηµόσια βάση του Συντάγµατος µας και η πρόσβαση σε αυτά γίνεται µέσω των Πανελλαδικών Εξετάσεων, ενώ η φοίτηση είναι δωρεάν.
Παρά τις συχνές επικρίσεις για οργανωτικά και λειτουργικά προβλήµατα, τα ελληνικά πανεπιστήµια επιδεικνύουν συχνά αξιόλογο ακαδηµαϊκό έργο, ιδιαίτερα σε ερευνητικό επίπεδο. Πανεπιστήµια όπως το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ, το Πολυτεχνείο Κρήτης και άλλα ανώτατα ιδρύµατα, διατηρούν σταθερή παρουσία σε διεθνείς κατατάξεις, κυρίως χάρη στο προσωπικό που παρά τις αντιξοότητες, συνεχίζει να εργάζεται µε υψηλό επιστηµονικό ήθος και ζήλο.
Υποχρηµατοδότηση
Ωστόσο, η ελληνική ανώτατη εκπαίδευση µαστίζεται από διαχρονικές αδυναµίες:
Το πρώτο και από τα σηµαντικότερα η υποχρηµατοδότηση. Το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύεται στην τριτοβάθµια εκπαίδευση είναι από τα χαµηλότερα στην ΕΕ, γεγονός που επηρεάζει άµεσα την ποιότητα των υποδοµών και τη δυνατότητα προσέλκυσης και διατήρησης ταλαντούχων φοιτητών και καθηγητών.
Η υπάρχουσα γραφειοκρατία που επιβάλλει στα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα υπερβολικό διοικητικό έλεγχο, ενώ περιορίζει την αυτονοµία τους στη χάραξη στρατηγικής και διαχείρισης πόρων.
Η µαζική µετανάστευση επιστηµόνων (Brain drain), κυρίως νέων, προς το εξωτερικό, στερεί την χώρα από ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής αξίας.
Ανοµία
Το φαινόµενο της ανοµίας στους πανεπιστηµιακούς χώρους και η χρόνια κοµµατικοποίηση του φοιτητικού κινήµατος έχουν πλήξει το κύρος των ιδρυµάτων. Η ανοµία και η πολιτικοποίηση αποτελούν δύο διαχρονικά φαινόµενα που επηρεάζουν τη λειτουργία των ελληνικών πανεπιστηµίων.
Παρότι προκύπτουν από διαφορετικά αίτια και έχουν διαφορετικές εκφάνσεις, αµφότερα έχουν συµβάλει στη διαµόρφωση ενός δυσλειτουργικού και συχνά συγκρουσιακού πανεπιστηµιακού περιβάλλοντος, µε επιπτώσεις στην ποιότητα των σπουδών, τη διεθνή εικόνα των ιδρυµάτων, αλλά και την ασφάλεια της πανεπιστηµιακής κοινότητας.
Δυστυχώς τα πολιτικά κόµµατα και οι κυβερνήσεις µετά την µεταπολίτευση έκλεισαν τα µάτια σ’ αυτό το πρόβληµα, το οποίο γιγαντώθηκε και σήµερα καλούµαστε να αντιµετωπίσουµε.
Η αδυναµία σύνδεσης των πανεπιστηµίων µε την αγορά εργασίας, είναι ο κανόνας ακόµα και σήµερα µε ελάχιστες εξαιρέσεις. Το έλλειµµα πρακτικής κατάρτισης, γραφείων διασύνδεσης µε παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας, οι αναχρονιστικές δοµές σπουδών και η ασυµβατότητα µε τις ανάγκες της σύγχρονης οικονοµίας, οδηγούν πολλούς αποφοίτους στην ανεργία ή στην ανάγκη περαιτέρω εξειδίκευσης.
Οι προκλήσεις που αντιµετωπίζει η ανώτατη εκπαίδευση δείχνουν τον δρόµο για τις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις.
Η πρώτη µεταρρύθµιση που θα πρέπει να γίνει, είναι του τρόπου εισαγωγής στα πανεπιστήµια.
Οι πανελλαδικές εξετάσεις αποτελούν σήµερα τον µοναδικό τρόπο εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση. Ένα τέτοιο σύστηµα δεν µπορεί να αποτυπώσει πλήρως τις δεξιότητες, τα ταλέντα και την ποικιλοµορφία των υποψηφίων. Πρέπει να εξεταστεί ένα µικτό σύστηµα που θα συνδυάζει εξετάσεις µε αξιολόγηση φακέλου, συνεντεύξεις, συµµετοχή σε κοινωνικά ή εθελοντικά προγράµµατα και την συµµετοχή των ίδιων των πανεπιστηµίων.
Η δεύτερη µεταρρύθµιση θα πρέπει να αφορά την αναδιάρθρωση του χάρτη της ανώτατης εκπαίδευσης.
Η ύπαρξη πολλών τµηµάτων µε ασαφές αντικείµενο, ελλιπές προσωπικό και χωρίς επαγγελµατική προοπτική οδηγεί σε σπατάλη πόρων και στην απογοήτευση των φοιτητών. Μια ορθολογική αναδιάρθρωση του ακαδηµαϊκού χάρτη, βάσει κριτηρίων ποιότητας, αναγκών της αγοράς και της περιφερειακής ανάπτυξης, είναι απολύτως επιβεβληµένη.
Θα πρέπει να επανεξεταστεί και ο συνολικός αριθµός των εισαχθέντων, όπου υπολογίζεται σε 75 χιλ. ανά έτος, όταν ο αριθµός των υποψηφίων υπολογίζεται στις 90 χιλ. ανά χρόνο. Δεν γνωρίζουµε αν υπάρχει άλλο παράδειγµα χώρας, όπου πάνω από το 80% των υποψηφίων να εισάγεται σε πανεπιστηµιακή σχολή.
Κάθε χρόνο βλέπουµε δεκάδες πανεπιστηµιακές σχολές είτε µε ελάχιστους εισακτέους, είτε χιλιάδες εισακτέους που περνάνε µε βαθµολογίες κάτω της βάσης, ενώ σε κάποιες σχολές παρατηρούµε και τα δύο φαινόµενα ταυτόχρονα.
Η τρίτη µεταρρύθµιση αφορά την λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστηµίων.
Η Ελλάδα είναι η µοναδική χώ-ρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου απαγορεύεται η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων από το Σύνταγµά της. Ωστόσο πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση και παρά τις σοβαρές αντιδράσεις, προχώρησε σε νοµοθέτηση που επιτρέπει την ίδρυση παραρτηµάτων πανεπιστηµίων του εξωτερικού στη χώρα µας.
Η σηµερινή πραγµατικότητα είναι πως χιλιάδες νέοι φεύγουν σήµερα από τη χώρα µας για να σπουδάσουν σε άλλα ευρωπαϊκά ιδρύµατα. Εφόσον τα ιδρύµατα αυτά είναι αναγνωρισµένα στα κράτη όπου εδρεύουν, η Ελλάδα έχει ελάχιστα όπλα να εναντιωθεί, ακόµη και όταν πρόκειται για σχολές ιδιωτικές, κερδοσκοπικές ή και κατώτερου επιπέδου από τις εγχώριες.
Το Κίνηµά µας είναι αντίθετο µε την λειτουργία Ιδιωτικών Πανεπιστηµίων στην Ελλάδα, για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι δεν το επιτρέπει το Σύνταγµα µας. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι τα δηµόσια πανεπιστήµια λαµβάνουν συστηµατικά ελάχιστη χρηµατοδότηση, οπότε δεν θα µπορούν να ανταγωνιστούν µε ίσους όρους τα Ιδιωτικά πανεπιστήµια, µε αποτέλεσµα µέσα σε λίγα χρόνια να απαξιωθούν.
Ωστόσο, η δηµιουργία ενός αυστηρά εποπτευόµενου πλαισίου ίδρυσης µη κερδοσκοπικών ιδρυµάτων θα µπορούσε να εµπλουτίσει την εκπαιδευτική προσφορά, να ανακόψει την εκροή Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό και να ενισχύσει τον ανταγωνισµό µε θετικό πρόσηµο. Αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζεται σοβαρή προετοιµασία, ενώ θα πρέπει να επιλυθούν τα χρόνια προβλήµατα που αντιµετωπίζει η ανώτατη εκπαίδευση και φυσικά να αλλάξει το άρθρο 16 του Συντάγµατός µας.
Κρίσιµο σταυροδρόµι
Το Κίνηµά µας στηρίζει την καταπολέµηση της ανοµίας εντός των πανεπιστηµίων µε αυστηρά µέτρα, το άσυλο αφορά µόνο ιδέες και όχι τους παραβατικούς, οπότε οι δυνάµεις ασφαλείας θα πρέπει να παρεµβαίνουν χωρίς περιορισµούς όταν κάποιοι διατελούν αξιόποινες πράξεις.
Τα κόµµατα και οι φοιτητικές νεολαίες δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα στα πανεπιστήµια. Προτείνουµε την διάλυσή τους και οι φοιτητικές εκλογές να γίνονται µε ενιαίο ψηφοδέλτιο.
Δεν πρέπει να υπάρχει καµία ανοχή σε καταλήψεις χώρων των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων. Η διάλυσή τους για µας είναι αυτονόητη ενέργεια, όπως και ο εξοβελισµός αναρχικών και άλλων οµάδων που δεν έχουν καµιά απολύτως σχέση µε την εκπαιδευτική διαδικασία στα πανεπιστήµια.
Επίσης φοιτητές που προβαίνουν σε αξιόποινες πράξεις και καταστρέφουν δηµόσια περιουσία δεν έχουν καµιά θέση στα πανεπιστήµια. Εκτός από την οριστική διαγραφή τους, θα πρέπει να επιδιώκεται και η αποζηµίωση από τις οικογένειές τους για την αποκατάσταση των βανδαλισµών.
Όσον αφορά το ζήτηµα των αιώνιων φοιτητών, ο νόµος 4957/2022 έδωσε στους τότε «αιωνίους» φοιτητές ένα χρονικό περιθώριο για να πάρουν πτυχίο. Σύµφωνα µε στοιχεία της συνόδου των πρυτάνεων, από το σύνολο των 317 χιλ. «αιώνιων» φοιτητών, µε την έναρξη εφαρµογής του νόµου, περίπου 22 χιλ. «αιώνιοι» φοιτητές δήλωσαν ενδιαφέρον να περατώσουν τις σπουδές τους. Πιστεύουµε ότι αυτός ο νόµος είναι στη σωστή κατεύθυνση και θα πρέπει να εφαρµοστεί, σε καµιά χώρα της ΕΕ δεν υπάρχει αυτό το φαινόµενο.
Η ελληνική ανώτατη εκπαίδευση βρίσκεται σε ένα κρίσιµο σταυροδρόµι. Από τη µία, διαθέτει ισχυρά θεµέλια: ανθρώπινο δυναµικό, µακραίωνη παράδοση, εξαιρετικές επιστηµονικές νησίδες.
Από την άλλη, αντιµετωπίζει σοβαρές θεσµικές, οικονοµικές και κοινωνικές προκλήσεις. Η αντιµετώπιση των προκλήσεων αυτών απαιτεί µια εθνική στρατηγική, διακοµµατική συνεννόηση, επένδυση στη γνώση και στον άνθρωπο.
Το µέλλον της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης είναι υπόθεση όλων µας: της πολιτείας, των πανεπιστηµίων, των διδασκόντων, των φοιτητών, της κοινωνίας. Αν θέλουµε µια Ελλάδα που να πρωταγωνιστεί, που να δηµιουργεί, που να καινοτοµεί, τότε πρέπει να επενδύσουµε στην εκπαίδευση. Όχι µε λόγια, αλλά µε πράξεις. Γιατί το πανεπιστήµιο δεν είναι απλώς ένας χώρος µάθησης. Είναι το εργαστήρι που διαµορφώνει το µέλλον µας.
* Βουλευτής Β2 Δυτικού Τοµέα Αθηνών µε τη ΝΙΚΗ
