«Καταπέλτης» ο καθηγητής Νίκος Ράικος
«Βουτιά» στα άδυτα των εργαστηρίων που αποκρυπτογράφησαν τα δεδομένα και οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι στην Τζωρτζίνα χορηγήθηκε θανατηφόρα δόση κεταμίνης έκανε το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο μέσα από τη μαρτυρία του καθηγητή ιατροδικαστικής και τοξικολογίας, ιατρού, χημικού και επικεφαλής του εργαστηρίου τοξικολογίας του ΑΠΘ, Νίκου Ράϊκου.
Ο θάνατος του παιδιού επήλθε, σύμφωνα με το μάρτυρα, μέσα σε λίγα λεπτά καθώς εκτιμάται ότι χορηγήθηκαν περισσότερα από 250 mg κεταμίνης. Ο μάρτυρας έκανε λόγο για «ταχύτατο θάνατο» από δόση που το πιο πιθανό είναι πως χορηγήθηκε εφάπαξ και ξεκαθάρισε πως ήταν «καθοριστικός ο παράγοντας του βάρους του ασθενούς».
«Η κεταμίνη δόθηκε εν ζωή ενώ το παιδί βρισκόταν εν ζωή. Ξεκάθαρα δόθηκε πριν η κεταμίνη» κατέθεσε με κατηγορηματικό τρόπο ο κ. Ράικος ο οποίος απέκλεισε το ενδεχόμενο ιατρικού λάθους.
«Η κεταμίνη δρα παρόμοια με την ηρωίνη απευθείας στο κέντρο του οξυγόνου. Η επίδραση είναι άμεση στην αναπνοή. Είναι επικίνδυνο φάρμακο σε χέρια μη ιατρικά» ανέφερε χαρακτηριστικά ο μάρτυρας προσθέτοντας πως στην περίπτωση της Τζωρτζίνας «είναι καταφανής η αιτία θανάτου».
Η Ρούλα Πισπιρίγκου παρακολουθούσε από το εδώλιο κρατώντας συνεχώς σημειώσεις ενώ ο Μάνος Δασκαλάκης άκουσε την κομβικής σημασίας κατάθεση , καθισμένος στις τελευταίες θέσεις της δικαστικής αίθουσας.
Ο καθηγητής εξήγησε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην έρευνα και τη σημασία της αξιολόγησης των δεδομένων προκειμένου να συνταχθεί η τοξικολογική έκθεση ενώ αναφέρθηκε στην εξέταση των δειγμάτων αίματος από την καρδιά, ελάχιστων ούρων της Τζωρτζίνας και οργάνων που τους εστάλησαν σε φορμόλη.
«Εξετάσαμε το αίμα, εμείς στο εργαστήριο δεν γνωρίζαμε τίποτα. Ταυτοποιήθηκαν πολλά φάρμακα που χορηγούνται στην ιατρική στη θεραπεία. Ζήτησα το φάκελο νοσηλείας. Πραγματικά η κεταμίνη ήταν σε πολύ μεγάλη ποσότητα…» ανέφερε και συνέχισε λέγοντας πως ζητήθηκε ο φάκελος νοσηλείας του παιδιού και διαπιστώθηκε πως δεν του είχε χορηγηθεί κεταμίνη.
«Η κεταμίνη δεν δόθηκε από τη γαστροστρομία»
Ο μάρτυρας κλήθηκε από την πρόεδρο να μιλήσει αναλυτικά για την κεταμίνη στην οποία απέδωσε με βεβαιότητα το θάνατο της Τζωρτζίνας.
«Είναι ένα ασφαλές φάρμακο όταν είναι στα χέρια του γιατρού. Χορηγείται στην αναισθησία. Το πόσο θα δοθεί εξαρτάται από τον ασθενή και την οδό χορήγησης. Ακόμη όμως και στις ελάχιστες δόσεις θα πέσει το οξυγόνο και αυτό προκύπτει από κλινικές μελέτες. Ο πλέον κατάλληλος είναι ο αναισθησιολόγος, θα πρέπει να δοθεί δόση σταδιακά, γιατί αν την δώσεις μία και έξω θα σου κάνει στιγμιαία στον εγκέφαλο πολύ μεγάλη συγκέντρωση και η πτώση οξυγόνου θα είναι μεγαλύτερη. Η δράση της δεν είναι θεραπευτική είναι αναισθητική» είπε και συνέχισε «Η κεταμίνη βοηθά την καρδιά σε αντίθεση με άλλα φάρμακα, ρίχνει το οξυγόνο αλλά κρατά την καρδιά σε καλή κατάσταση. Μεταξύ άλλων, προκαλεί σιελόρροια, μυδρίαση… Δρα παρόμοια με την ηρωίνη, δρα απευθείας στο κέντρο της αναπνοής, όπως η ηρωίνη, αλλά είναι ένα φάρμακο επικίνδυνο σε χέρια μη ιατρικά. Δεν έχουμε πολλά περιστατικά τέτοια. Κάποιους θανάτους από χρήστες και ένα περιστατικό τελευταίο από κεταμίνη. Οι δόσεις που χρησιμοποιούνται για ψυχεδελικούς σκοπούς είναι πολύ μικρότερες από αυτές που δίνουμε για ιατρικούς σκοπούς».
Πρόεδρος: Σε σχέση με το παιδί που ήταν 25 κιλά αν υποθέσουμε ότι κάποιος γιατρός του έδινε κεταμίνη ποιά θα ήταν η ενδεδειγμένη δόση και με δεδομένη την κατάσταση της υγείας του παιδιού;
Μάρτυρας: Για να κάνουμε μια τέτοια προσέγγιση σε ένα μεταθανάτιο αίμα, υπάρχουν δυο τρόποι. Αν οι συγκεντρώσεις είναι παρόμοιες με τις αναισθητικές στη περίπτωση αυτή η προσέγγιση είναι εύκολη ξέρουμε την δόση και επίσης ξέρουμε τον χρόνο θανάτου. Στη περίπτωση αυτή επειδή ξεπερνά τις κλινικές μελέτες, τα 6,5 mg δεν τα έχουμε συναντήσει. Πρέπει να βρούμε και έστω από τα λίγα περιστατικά της βιβλιογραφίας παρόμοιους θανάτους. Σαν στάνταρ έχουμε ότι έχουν παρόμοιες συγκεντρώσεις σε παρόμοια περιστατικά. Η τοξικότητα καθορίζεται από το ρυθμό που χορηγήθηκε η ουσία.
Πρόεδρος: Λέτε ότι η συγκέντρωση κεταμίνης ήταν 6,5 μικρογραμμάρια ανά ml αίματος. Άρα συνολικά ήταν 250 περίπου;
Μάρτυρας: Ναι. Συγκριτικά με τα δυο άλλα περιστατικά που είχαμε.
Πρόεδρος: Λέτε ότι ο χρόνος ζωής της κεταμίνης στο αίμα είναι περίπου δυο έως τέσσερις ώρες, μπορείτε να μας το εξηγήσετε λίγο;
Μάρτυρας: Στα παιδιά αυτό που έχει παρατηρηθεί δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Σε σχέση με τους ενήλικες όμως τα παιδιά μεταβολίζουν γρηγορότερα την κεταμίνη, σύμφωνα με μελέτες. Μέχρι το 7ωρο είναι ανιχνεύσιμη η κεταμίνη. Αλλά εξαρτάται πάντα με την δόση, σε μεγάλη δόση ο χρόνος ανίχνευσης παρατείνεται.
Πρόεδρος: Όταν ένας οργανισμός είναι άσφυγμος, απνοϊκός, δεν πάλλεται η καρδιά και δίνει ρεύμα ο βηματοδότης, έχουμε μυδρίαση, προσήλωση βλέμματος, περιστοματική κυάνωση, έχουμε και τον ρόγχο. Σε αυτή την κατάσταση με δεδομένο ότι στις 2:28 έγινε η ενημέρωση των γιατρών και αυτοί στις 2.33 ήταν στο δωμάτιο και ξεκινάει η προχωρημένη ΚΑΡΠΑ εκείνη την ώρα σε αυτό το παιδί τι ακριβώς λειτουργούσε στον οργανισμό του;
Μάρτυρας: Η κάθε πληροφορία είναι σημαντική, κάθε λέξη. Αν δεν την αξιολογήσουμε κάνουμε λάθος. Η κεταμίνη αν δοθεί εφάπαξ και γρήγορα θα κάνει μια μεγάλη κορύφωση δρα στο κέντρο τα αναπνοής που αδρανοποιείται. Πέφτει ο κορεσμός και όταν φτάσει κάτω από 60 μέσα σε 3 με 5 λεπτά εμφανίζεται η μυδρίαση. Είναι σύμπτωμα που είναι σταθερό. Στη συνέχεια δίνεται και αδρεναλίνη που προκαλεί επίσης μυδρίαση. Όμως αρχικά το παιδί δεν αναπνέει έχει σταματήσει η καρδιά. Στη συνέχεια επειδή δόθηκε αδρεναλίνη και εκεί έχουμε μυδρίαση. Είναι σταθερή η εμφάνιση μυδρίασης και στα δυο. Έχουμε λοιπόν ένα παιδί που είναι νεκρό, έχουμε σωματικό θάνατο. Η κεταμίνη εδώ δεν δόθηκε από τη γαστροστρομία , σε καμία περίπτωση, τέλεια και παύλα. Από τη στιγμή που θα δοθεί ενδοφλέβια έχουμε 1 με 3 λεπτά, και 3 με 5 λεπτά είναι ο χρόνος στην ενδομυική χορήγηση. Μπορεί να δόθηκε ή ενδοφλέβια ή ενδομυικά. Αφού γίνει η υποξία θέλουμε 3 με 5 λεπτά να γίνει η μυδρίαση. Πότε γίνεται τώρα η ανακοπή; Να εμφανιστεί η λεγόμενη ασφυγμική λειτουργία και μέχρι να εκδηλωθεί η ασυστολία μπορεί να είναι 5 και δέκα λεπτά. Όποιος πει ακριβώς δέκα λεπτά κάνει λάθος. Εξαρτάται πάντα από τη δόση, το χρόνο που χορηγήθηκε, την κατάσταση του παιδιού και όταν συνυπάρχουν και άλλα φάρμακα. Η εγκεφαλοπάθεια επίσης είναι καταλυτική, άρα υπάρχουν όλοι αυτοί οι παράγοντες που ακόμη και μια μικρότερη δόση μπορεί να ήταν θανατηφόρα.
Ο μάρτυρας ήταν κατηγορηματικός πως «για να υπάρχει μεταβολισμός πρέπει να στέλνει αίμα η καρδιά». «Σε καμία περίπτωση δεν γίνεται αλλιώς» ανέφερε χαρακτηριστικά και στη συνέχεια σημείωσε: «Εδώ δεν υπήρχε δραστηριότητα, από τις 2.28 ή στις 2.30 αίμα δεν πήγαινε στα όργανα του παιδιού. Μεταβολισμός δεν υφίσταται μετά την καρδιακή ανακοπή. Στο πεντάλεπτο επάνω χωρίς αιμάτωση ο εγκέφαλος έχει τελείωσε και αν σωθεί για κάποιο λόγο είναι κλινικά νεκρός. Η ΚΑΡΠΑ δεν είναι εύκολη διαδικασία, τρέχεις με το χρόνο. Όλα γίνονται παράλληλα, θα πρέπει όλοι να συντονιστούν, και όλα καταγράφονται και δεν μπορεί να κάνει κανένας κάτι εκτός πρωτοκόλλου ακόμη και το να πάει ο γιατρός στην άλλη άκρη του κρεβατιού είναι κρίσιμο…».
Ο καθηγητής υπογράμμισε πως «οι υπόλοιπες συγκεντρώσεις φαρμάκων είναι απόλυτα συμβατές για τέτοια περιστατικά» τονίζοντας παράλληλα πως «η κεταμίνη ανάλογα με τις συνθήκες μπορεί να σκοτώσει και σε πολύ μικρότερες συγκεντρώσεις» σχολιάζοντας στοιχεία που επικαλέστηκε η υπεράσπιση.
Πρόεδρος: Διαπιστώνετε εσείς άλλη αιτία θανάτου;
Μάρτυρας: Όχι
Πρόεδρος: Υπάρχει κάτι από τα ευρήματα που πρέπει να προβληματίσει για την αιτία θανάτου;
Μάρτυρας: Όχι. Οξεία δηλητηρίαση από κεταμίνη σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα συν την εγκεφαλοπάθεια της μικρής.
Στο επίκεντρο της κατάθεσης βρέθηκε το μικρό βάρος της καρδιάς του παιδιού με το μάρτυρα να εξηγεί πως τα όργανα που μπαίνουν σε φορμόλη κάνουν αφυδάτωση και συρρικνώνονται
«Έχουμε την απώλεια του βάρους του νερού» είπε.
Πρόεδρος: Πότε ζυγίζονται τα όργανα;
Μάρτυρας: Όταν ανοίξεις τη σορό.
Πρόεδρος: Ζυγίζονται και μετά;
Μάρτυρας: Είναι θέμα του παθολογοανατόμου.
Πρόεδρος: Εδώ πότε ζυγίστηκε;
Μάρτυρας: Μετά. Τα βάρη αυτών των ιστών τα συγκρίνουμε με αντίστοιχους ιστούς που ήταν σε φορμόλη. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ήταν ένα παιδί με εγκεφαλοπάθεια και έχει ατροφία. Δεν μπορούμε όμως να συγκρίνουμε το βάρος της καρδιάς μετά το θάνατο με τη καρδιά που είναι στη φορμόλη.
Στη συνέχεια, απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις των συνηγόρων υποστήριξης της κατηγορίας, ο κ. Ράικος υπογράμμισε πως στην περίπτωση της Τζωρτζίνας «ήταν μια καρδιά που δεν έπαθε έμφραγμα. Ήταν φυσιολογικότατη». «Αν δεν υπάρχει τεκμηρίωση από μελέτες δεν αξιολογείται το εύρημα. Η καρδιά έπρεπε να έχει ζυγιστεί από πριν . Όχι να τη βάλουνε σε φορμόλη και μετά … Ιατρική βασισμένη σε αποδείξεις αλλιώς είναι λόγια που απλά υπάρχουν. Βάση της ιατρικής λογικής… Δεν μπορεί άκριτα να κρίνεις οτιδήποτε γιατί εδώ μιλάμε για ζωές» είπε αναφερόμενος στις αιτιάσεις πως η καρδιά ζυγίστηκε στα 48 γραμμάρια και πρόσθεσε «Θα ήθελα να δω βιβλιογραφία με τα συνοδά ευρήματα . Δεν υπέστη έμφραγμα . Ακόμη και στην ανακοπή η καρδιά λειτουργούσε κανονικά. Ότι νεκρώνεσαι δεν αναγεννάται . Στο μικροσκόπιο θα φανεί καθαρά».
Ο μάρτυρας υπεραμύνθηκε των συμπερασμάτων της έκθεσης που φέρει την υπογραφή του και απαντώντας σε διαφορετικές αναφορές με άλλα στοιχεία τα οποία προσκόμισε η υπεράσπιση της κατηγορούμενης είπε πως είναι «πολύ επιπόλαιο και μη ιατρικά συμβατό να συγκρίνουμε ανόμοια περιστατικά. Δεν ξέρουμε το χρόνο που προηγήθηκε του θανάτου …».
Ο μάρτυρας εκτίμησε πως υπήρξε μια θανατηφόρα δόση κεταμίνης . «Το πιο πιθανό είναι να έγινε εφάπαξ χορήγηση» ανέφερε επικαλούμενος τα στοιχεία που έχει στη διάθεση του.
Η εισαγγελέας της έδρας κάλεσε το μάρτυρα να απαντήσει ποια θα ήταν η εξέλιξη της ανάνηψης της Τζωρτζίνας , μετά τη χορήγηση κεταμίνης , στην περίπτωση που δεν αντιμετώπιζε τα σοβαρά προβλήματα .
«Με ιατρική βοήθεια κατά πάσα πιθανότητα θα μπορούσε να ανανήψει… Αν όμως περάσει ο κρίσιμος χρόνος … με αυτή τη δόση και τα άλλα φάρμακα , όχι» είπε.
Εισαγγελέας: Με λιγότερη δόση;
Μάρτυρας: Ακόμη και μικρότερη δόση όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία μπορεί να είναι θανατηφόρα … Πρέπει να υπάρχει γιατρός να δίνει οξυγόνο . Αν δεν υπάρχει ιατρική παρέμβαση έχουμε το μοιραίο.
Ο καθηγητής υπολόγισε πως η κεταμίνη που δόθηκε αντιστοιχεί σε τρία μπουκαλάκια ενώ απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις , και σε συνδυασμό με τις αναφορές των γιατρών που έκαναν ΚΑΡΠΑ στο παιδί κατά τη διάρκεια του μοιραίου επεισοδίου , εκτίμησε πως στις 2.30 ήταν στο μεταίχμιο και 5 λεπτά αργότερα δεν ήταν ζωντανό. « Ήταν σε ανακοπή που δεν επανήλθε. Άρα ήταν νεκρό εκείνη τη στιγμή» ανέφερε ενώ νωρίτερα είχε εξηγήσει πως « ο σωματικός θάνατος δεν σημαίνει ότι σταματούν όλοι οι ιστοί. Υπάρχει και ο κυτταρικός θάνατος. Για να συντηρηθεί η ζωή ακόμη και μετά το τέλος της λειτουργίας της καρδιάς, κάποια κύτταρα συντηρούνται».
«Η κεταμίνη ήταν η κύρια αιτία θανάτου» επανέλαβε ο μάρτυρας απαντώντας στην υπεράσπιση.
Ο μάρτυρας ρωτήθηκε από την υπεράσπιση αν η κεταμίνη χορηγείται κατά τη διάρκεια της διασωλήνωσης.
«Δεν χορηγείται κεταμίνη όταν έχουμε ανακοπή. Ξεκάθαρα» είπε και απέκλεισε την περίπτωση ιατρικού λάθους κατά τη διάρκεια της προσπάθειας ανάνηψης.
Υπεράσπιση: Μπορείτε να αποκλείσετε ότι η κεταμίνη χορηγήθηκε από το προσωπικό ;
Μάρτυρας: Δεν είναι τυχαίοι γιατροί οι εντατικολόγοι, δεν είχαν καμία ένδειξη να δώσουν κεταμίνη, μιλάμε για ανθρώπους έμπειρους που δίνουν μάχες καθημερινά.
Νέος μάρτυρας
Νωρίτερα, οι συνήγοροι υποστήριξης της κατηγορίας επανέφεραν το αίτημα για κατ’ αντιπαράσταση εξέταση των επτά γιατρών και νοσηλευτών του «Αγλαΐα Κυριακού» που ενεπλάκησαν στη διαδικασία ανάνηψης του παιδιού με τον ιατροδικαστή που διενέργησε τη νεκροψία στη σορό του, Σ. Μπουζιάνη.
«Επειδή τα όσα είπε ο κ. Μπουζιάνης για το οίδημα και το χρόνο θανάτου της Τζωρτζίνας έρχονται σε αντίθεση με τα όσα έχουν καταθέσει πληθώρα μαρτύρων γιατρών και νοσηλευτών και επειδή κατέθεσε ότι το οίδημα αυτό συνδέεται με τη διασωλήνωση, δημιούργησε πολλά ερωτήματα. Για το λόγο αυτό ζητούμε να κληθούν να καταθέσουν κατ’ αντιπαράσταση τα επτά άτομα γιατροί και νοσηλευτές που εμπλέκονται στην ανάνηψη της Τζωρτζίνας» ανέφερε ο συνήγορος για να προσθέσει:
«Η τοποθέτηση Μπουζιάνη τους καθιστά ψεύτες και συνωμότες για να καλύψουν δήθεν το λάθος τους. Θέτουμε το αίτημα για τον ακριβέστατο προσδιορισμό της αξιοπιστίας όλων των μαρτύρων. Υποβάλλουμε το αίτημα για να αποφασίσετε για την αξιοπιστία των μαρτύρων και ενδεχομένως και άλλων συνεπειών». Το δικαστήριο επιφυλάχθηκε επί του αιτήματος της πολιτικής αγωγής ενώ έκανε δεκτή πρόταση της εισαγγελέως αποφασίζοντας ομόφωνα να καλέσει για κατάθεση τον Άρη Μπερτζουάνη επιμελητή της παιδιατρικής κλινικής του νοσοκομείου Ρίου το όνομα του οποίου ανέφερε στην κατάθεση της η παιδονευρολόγος Πολυξένη Πελεκούδα.
