Για να κερδίσει τις ψήφους που χρειαζόταν για να εγκριθεί ως υπουργός Υγείας των ΗΠΑ, ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ έδωσε μια υπόσχεση σε έναν δύσπιστο Ρεπουμπλικανό γερουσιαστή. Ο Κένεντι είπε στον Μπιλ Κάσιντι από τη Λουιζιάνα ότι δεν θα άλλαζε το τρέχον πρόγραμμα εμβολιασμών των ΗΠΑ -που προστατεύει τα παιδιά από τον τέτανο, τη διφθερίτιδα, την ιλαρά και άλλες επικίνδυνες ασθένειες. Μόλις επιβεβαιώθηκε, φάνηκε να απομακρύνεται από αυτή τη δέσμευση. Την περασμένη εβδομάδα ο Κένεντι είπε ότι συγκροτεί μία επιτροπή με τίτλο «Ας Κάνουμε την Αμερική Υγιή Ξανά» (Make America Healthy Again) που θα εξετάζει στο εξής ζητήματα όπως η χρήση αντικαταθλιπτικών και υπερεπεξεργασμένων τροφίμων, αλλά και τα χρονοδιαγράμματα των παιδικών εμβολιασμών. «Τίποτα δεν πρόκειται να είναι εκτός ορίων», είπε.
Ο σκεπτικισμός για τα εμβόλια ήταν από καιρό ένα περιθωριακό φαινόμενο, με τους «αντι-vaxxers» όπως ονομάζονται να αντιμετωπίζονται ως «περίεργοι». Οι κορυφαίοι υποστηρικτές του κινήματος προσελκύουν πλέον τα φώτα της δημοσιότητας με τρόπο που θα ήταν αδιανόητος πριν από μερικά χρόνια. Την ώρα που τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα σε όλο τον κόσμο αγωνίζονται να περάσουν το μήνυμά τους, ο σκεπτικισμός των εμβολίων είναι μια από τις νέες αντικαθεστωτικές πολιτικές δυνάμεις που γεμίζουν το κενό, με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Κανείς δεν ενσαρκώνει αυτή τη στροφή καλύτερα από τον ίδιο τον Κένεντι. Ένας επιτυχημένος περιβαλλοντικός δικηγόρος και ακτιβιστής, έχει γίνει ευρύτερα γνωστός τα τελευταία χρόνια για την υιοθέτηση των περίεργων θεωριών συνωμοσίας.
Κάποτε υποστήριξε ότι η Covid-19 ήταν «εθνοτικός στόχος» για να γλιτώσουν οι Εβραίοι και οι Κινέζοι και αποκάλεσε το εμβόλιο κατά της Covid το «πιο θανατηφόρο εμβόλιο που έγινε ποτέ» – αν και ο Κένεντι επιμένει επίσης ότι «δεν είναι κατά του εμβολίου», απλώς «υπέρ της ασφάλειας». Πλέον είναι υπεύθυνος για 80.000 υπαλλήλους και έναν προϋπολογισμό τρισεκατομμυρίων δολαρίων, επιβλεποντας την ασφάλιση, τα τρόφιμα, τα φάρμακα και τις ιατρικές προμήθειες.
«Δείχνει ξεκάθαρα πώς το κίνημα του σκεπτικισμού των εμβολίων κερδίζει πολιτική ισχύ», λέει ο Άνταμ Ράτνερ, ειδικός σε παιδιατρικές λοιμώξεις και συγγραφέας του Booster Shots, ενός νέου βιβλίου που προειδοποιεί για την αναζωπύρωση της ιλαράς.
Το κίνημα δεν περιορίζεται σε καμία περίπτωση στις ΗΠΑ. Σε όλο τον κόσμο, οι σκεπτικιστές των εμβολίων έχουν εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη δυσπιστία του κοινού για το ιατρικό κατεστημένο, ιδιαίτερα μετά την έναρξη της πανδημίας του κορονοϊού για να προσεγγίσουν ένα ολοένα μεγαλύτερο κοινό από τα αριστερά και τα δεξιά. Αυτός ο σκεπτικισμός συχνά τροφοδοτεί την εχθρότητα προς άλλους θεσμούς.
«Ξεκινάτε με τη δυσπιστία για τη δημόσια υγεία και στη συνέχεια ξαφνικά μεταμορφώνεται σε δυσπιστία προς την κοινότητα των πληροφοριών ή τους δημοκρατικούς ηγέτες», λέει ο Μπρετ Σάφερ, ειδικός στην ψηφιακή παραπληροφόρηση στη Συμμαχία για την Διασφάλιση της Δημοκρατίας. «Οι κοινότητες σκεπτικιστών αλληλοενισχύονται».
Η αυξανόμενη επιρροή τους φάνηκε πλήρως αυτή την εβδομάδα, όταν η «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD), ένα ακροδεξιό, εθνικιστικό κόμμα, ήρθε δεύτερο στις εκλογές της Γερμανίας με 20,8%, μόλις 8 μονάδες πίσω από την κεντροδεξιά που νίκησε. Πιο γνωστό για τις αντιμεταναστευτικές του απόψεις, το AfD είναι επίσης το μόνο μεγάλο γερμανικό κόμμα που αντιτίθεται σε οποιεσδήποτε εντολές εμβολιασμού, μια άποψη που έχει προσελκύσει δεκάδες χιλιάδες Γερμανούς σκεπτικιστές απέναντι στην ορθόδοξη ιατρική.
«Είμαστε της άποψης ότι τα εμβόλια αποτελούν μαζική καταπάτηση της σωματικής αυτονομίας των ανθρώπων και ο καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να αποφασίσει αν τα θέλει ή όχι», λέει ο Mάρτιν Σίσερτ, εκπρόσωπος του AfD για την πολιτική υγείας. Στις ΗΠΑ, οι ειδικοί στη δημόσια υγεία ανησυχούν ότι η απλή παρουσία του Κένεντι ως ανώτερου αξιωματούχου υγείας της κυβέρνησης θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στα ποσοστά εμβολιασμού.
Η αύξηση του σκεπτικισμού για τα εμβόλια έχει συμβάλει σε μια πολιτική αλλαγή στη Γερμανία, όπου το AfD έχει εξελιχθεί σε μεγάλη πολιτική δύναμη. Ξεκινώντας ως μια ομάδα αντίθετη στα προγράμματα διάσωσης του ευρώ, το κόμμα κινήθηκε απότομα προς τα δεξιά το 2015, αξιοποιώντας την εκτεταμένη δημόσια οργή για
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τοποθετήθηκε ως η κύρια αντίθεση στις εντολές παραμονής στο σπίτι που χορηγούνται από την κυβέρνηση, τις καραντίνες, τις απαγορεύσεις κυκλοφορίας και τις προτάσεις για εντολές εμβολίων. Αυτή η στάση έφερε ένα νέο κύμα υποστήριξης, συχνά από τμήματα του πληθυσμού που κώφευε στα σκληρά δεξιά, ξενοφοβικά μηνύματά του.
Ο Άξελ Σαλχάιζερ, κοινωνιολόγος στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Κοινωνικής Συνοχής στην Ιένα της Γερμανίας και ειδικός στην ακροδεξιά, λέει ότι το AfD μπόρεσε να επεξεργαστεί μια λαϊκιστική αφήγηση βασισμένη στην ιδέα ενός «κράτους υπερβολής, το οποίο εξίσωσαν με μια δικτατορία».
«Είναι μια αφήγηση που είναι πολύ συγκινητική, που υποκινεί αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, θυμό και αγανάκτηση, και για αυτόν τον λόγο είναι ιδανική για την κινητοποίηση των ανθρώπων», λέει. Μέσα από αυτό το είδος ρητορικήςτο AfD μπόρεσε «να καθιερωθεί ως το μοναδικό φερέφωνο του κινήματος διαμαρτυρίας».
Ο σκεπτικισμός του AfD για τα εμβόλια έχει παραλληλισμούς. Στο μανιφέστο του για τις περσινές γενικές εκλογές, το Reform UK, το δεξιό κόμμα με επικεφαλής τον Νάιτζελ Φάρατζ, υποσχέθηκε μια δημόσια έρευνα για «υπερβολικούς θανάτους και βλάβες από τα εμβόλια». Ο Ρίτσαρντ Τάις, ένα από τα υψηλότερα στελέχη του κόμματος, είπε τον περασμένο Φεβρουάριο ότι υπήρχε ένα «σοβαρό πρόβλημα» καθως χιλιάδες περισσότεροι ανθρώποι πεθαίνουν από το αναμενόμενο τα τελευταία χρόνια και πρότεινε ότι οι παρενέργειες των εμβολίων κατά του κορονοϊού μπορεί να ευθύνονται. Ορισμένοι επιστήμονες αμφισβήτησαν τα δεδομένα του.
Ίσως ο πιο αξιοσημείωτος πολιτικός κατά των εμβολίων στην Ευρώπη είναι ο Καλίν Γκεοργκέσκου, ο εθνικιστής που κέρδισε τον πρώτο γύρο προεδρικών εκλογών στη Ρουμανία τον Νοέμβριο. Η δημοσκόπηση ακυρώθηκε αργότερα από το συνταγματικό δικαστήριο της χώρας για φερόμενη ρωσική παρέμβαση. Το 2020 ανέβασε ένα βίντεο με τον εαυτό του να κάνει μπάνιο σε κρύο νερό, λέγοντας ότι ήταν το καλύτερο εμβόλιο κατά του κορονοϊού. Σε ένα podcast το 2024 είπε ότι ο ιός δεν υπήρχε στην πραγματικότητα και ότι «η μόνη πραγματική επιστήμη είναι ο Ιησούς Χριστός». Έχει περιγράψει τα εμβόλια ως εργαλεία ελέγχου του πληθυσμού, τα οποία χρησιμοποιούν για να υπονομεύσουν την εθνική κυριαρχία.
Μέχρι στιγμής, οι ευρωπαίοι σκεπτικιστές των εμβολίων απέχουν πολύ από την πραγματική πολιτική εξουσία. Παρά την επιτυχία του AfD στη Γερμανία, έχει ελάχιστες προοπτικές να εισέλθει στην κυβέρνηση, επειδή κανένα άλλο κόμμα δεν θα σχηματίσει συνασπισμό μαζί του. Στις ΗΠΑ, η πολιτική επιρροή των σκεπτικιστών αυξανόταν ακόμη και πριν ο Κένεντι κληθεί να εργαστεί στην κυβέρνηση Τραμπ.
Ρεπουμπλικανοί νομοθέτες στη Νέα Υόρκη, τη Βιρτζίνια, το Κονέκτικατ και το Μισισιπή έχουν εισαγάγει νομοσχέδια που θα επιτρέψουν σε περισσότερους ανθρώπους να παραιτηθούν από τους συνήθεις εμβολιασμούς για τα παιδιά τους. Η Οκλαχόμα και η Αλαμπάμα εξετάζουν προτάσεις που θα απαιτούσαν γονική συναίνεση για κάθε εμβόλιο που χορηγείται σε ανηλίκους. Ο Ρεπουμπλικανός κυβερνήτης της Δυτικής Βιρτζίνια, Πάτρικ Μόρισεϊ, υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα τον Ιανουάριο με το οποίο καθοδηγεί την πολιτεία να επιτρέψει στους γονείς να διεκδικήσουν θρησκευτικές και ηθικές εξαιρέσεις από τους σχολικούς εμβολιασμούς.
Στη Φλόριντα, ο Τζόζεφ Λαντάπο, ένας γνωστός σκεπτικιστής για τα εμβόλια, διορίστηκε γενικός χειρουργός το 2021. Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό εμβολιασμού ρουτίνας παιδικής ηλικίας για νηπιαγωγεία στη Φλόριντα μειώθηκε από τότε που ανέλαβε καθήκοντα. Το 2021, ήταν 93,3%. Μέχρι το 2023, το τελευταίο πλήρες έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, είχε πέσει στο 90,6%.
Ο σκεπτικισμός για τα εμβόλια έχει μακρά παράδοση στις ΗΠΑ. Το 1721, η Βοστώνη παρασύρθηκε από ένα ξέσπασμα ευλογιάς, που ώθησε τον Κότον Μέιθερ, έναν πουριτανό υπουργό, να ξεκινήσει ένα από τα πρώτα πειράματα των αμερικανικών αποικιών με δημόσιο εμβολιασμό. Ο ίδιος έγινε στόχος θυμωμένων όχλων που φοβούνταν ότι η ασθένεια θα εξαπλωθεί από ασθενείς που είχαν κάνει το εμβόλιο
Αργότερα, η δημόσια αποδοχή αυξήθηκε, αλλά η αντίθεση συνεχίστηκε και σχηματοποιήθηκε στην Αντι-εμβολιαστική Εταιρεία της Αμερικής, που σχηματίστηκε το 1879. Πίεσε για ομοιοπαθητικές εναλλακτικές λύσεις και ξεκίνησε νομικές προκλήσεις κατά των εντολών εμβολίων. Η Έλεν Μέρφι μεταδιδακτορική υπότροφος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο που ερευνά τη λαϊκιστική πολιτική κουλτούρα και την παραπληροφόρηση, λέει ότι τέτοιες κινήσεις είναι σχεδόν αναπόφευκτες σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν προσφέρει έναν χώρο για να συνενωθούν άτομα με αντισυμβατικές απόψεις. Στην πορεία, πολλοί έγιναν ολοένα και πιο δύσπιστοι για τις συμβουλές των επαγγελματιών της δημόσιας υγείας. «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν διευκολύνει όσους θέλουν να διαδώσουν δυσπιστία [για το ιατρικό κατεστημένο]», λέει ο Σέιφερ. Είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους «η δυσπιστία προς την κοινότητα των ειδικών έχει μετατραπεί σε απόλυτη εχθρότητα».
«Πριν από είκοσι χρόνια πηγαίνατε στον γιατρό σας για πληροφορίες σχετικά με τα εμβόλια. Τώρα πηγαίνετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», λέει ο Ρουπάλι Λιμάγιε, αναπληρωτής καθηγητής του Κολλεγίου Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου George Mason. Ορισμένοι ειδικοί λένε ότι μέρος του προβλήματος είναι ότι τα εμβόλια έγιναν θύμα της δικής τους επιτυχίας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, αφού έχουν συμβάλει στην πρόληψη εκατομμυρίων θανάτων σε όλο τον κόσμο.
Το Τέξας βιώνει το χειρότερο ξέσπασμα ιλαράς εδώ και σχεδόν 30 χρόνια. Οι κρατικοί υγειονομικοί αξιωματούχοι λένε ότι τα κρούσματα έχουν συγκεντρωθεί σε μια «δεμένη, ελλιπώς εμβολιασμένη» κοινότητα μεννονιτών στην κομητεία Gaines, στην αγροτική δυτική πολιτεία. Άλλες ασθένειες επανεμφανίζονται επίσης. Πέρυσι σημειώθηκε πενταπλασιασμός της συχνότητας του κοκκύτη στις ΗΠΑ, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Το 2022, επιβεβαιώθηκε ένα κρούσμα παραλυτικής πολιομυελίτιδας σε μη εμβολιασμένο ενήλικα στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, το πρώτο γνωστό κρούσμα στις ΗΠΑ εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των ποσοστών εμβολιασμού, λένε οι ειδικοί
Εάν ο δισταγμός επιμείνει, ο Λιμάγιε από το Πανεπιστήμιο George Mason προβλέπει περισσότερα κρούσματα. «Και αυτό σημαίνει ότι θα δούμε περισσότερους ανθρώπους στο νοσοκομείο. Θα έχουμε περισσότερους θανάτους που οφείλονται σε ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο» Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο διορισμός του Κένεντι προκαλεί θυμό στους αξιωματούχους δημόσιας υγείας. Ο ίδιος ο Κένεντι τόνισε κατά την ακρόαση επιβεβαίωσης ότι όλα τα παιδιά του ήταν εμβολιασμένα, προσθέτοντας ότι υποστήριξε τόσο την ιλαρά όσο και την πολιομυελίτιδα.
«Πιστεύω ότι τα εμβόλια παίζουν κρίσιμο ρόλο στην υγειονομική περίθαλψη», είπε. Σε μια συνάντηση με υπαλλήλους του τμήματος υγείας την περασμένη εβδομάδα έδωσε επίσης ένα κλαδί ελιάς στους επικριτές του. «Ας αποπολιτικοποιήσουμε όλοι αυτά τα ζητήματα και ας αποκαταστήσουμε ένα κοινό έδαφος δράσης και ας ανανεώσουμε την αναζήτηση της υπαρξιακής αλήθειας χωρίς πολιτικά εμπόδια και χωρίς προκαταλήψεις», είπε, προσθέτοντας: «Υπόσχομαι να είμαι πρόθυμος να κάνω λάθος».
