Η καταστροφική ήττα της ρωσικής εκστρατείας του Ναπολέοντα το 1812 στη Ρωσία, θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές αποτυχίες όλων των εποχών.
Υπήρχαν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η προηγουμένως αποτελεσματική στρατιωτική στρατηγική του Ναπολέοντα απέτυχε στη Ρωσία. Ήταν κυρίως προβλήματα υλικοτεχνικής υποστήριξης, και όχι οι ήττες στο πεδίο της μάχης, που αποδεκάτισαν τον γαλλικό στρατό. Από τους περίπου μισό εκατομμύριο στρατιώτες που εισέβαλαν στη Ρωσία, λιγότεροι από 100.000 επέζησαν.
Εκτός από την πείνα και το κρύο, οι ασθένειες θεωρούνταν κοινή αιτία θανάτου. Ιστορικά έγγραφα υποδηλώνουν ότι πολλοί από τους στρατιώτες έπασχαν από τύφο.
Ωστόσο, μια νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology, αμφισβητεί αυτό το γεγονός. Μια ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Νικολά Ραδκοβάν από το Γαλλικό Ινστιτούτο Παστέρ εξέτασε γενετικό υλικό από τα λείψανα Γάλλων στρατιωτών. Δεν βρήκαν ίχνη τύφου, αλλά άλλες ασθένειες.
Μαζικός τάφος στο Βίλνιους
Η ομάδα εξέτασε τους σκελετούς 13 Γάλλων στρατιωτών στο Βίλνιους της Λιθουανίας το 2002 από μια ομάδα του Πανεπιστημίου της Μασσαλίας. Το Βίλνιους ήταν στην διαδρομή υποχώρησης του γαλλικού στρατού εκείνη την εποχή. Η ομάδα βρήκε χρησιμοποιήσιμο DNA στα δόντια των στρατιωτών, αλλά το DNA ήταν σε πολύ κακή κατάσταση για να χρησιμοποιηθεί με τυπικές μεθόδους όπως η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR), η οποία χρησιμοποιείται επίσης για τεστ κορωνοϊού.
Παρόλο που προηγούμενες μελέτες είχαν χρησιμοποιήσει την PCR για την ανάλυση των λειψάνων Γάλλων στρατιωτών από τη ρωσική εκστρατεία, βρίσκοντας στοιχεία για τον παθογόνο Bartonella quintana, ο οποίος προκαλεί υψηλό πυρετό, η νέα μελέτη αμφισβητεί αυτά τα αποτελέσματα. «Το παλιό DNA διασπάται σε πολύ μικρά θραύσματα που είναι πολύ μικρά για PCR», εξηγεί ο επικεφαλής της μελέτης Δρ Ρασκοβάν.
Φυλογενετικές μέθοδοι
Η ομάδα του Ρασκοβαν χρησιμοποίησε μια προσέγγιση που αναπτύχθηκε από κοινού με το Πανεπιστήμιο Τάρτου, στην Εσθονία, η οποία χρησιμοποιεί φυλογενετικές μεθόδους για τον προσδιορισμό των σχέσεων γενεαλογίας στο γενετικό υλικό. «Με τη μέθοδό μας, μπορούμε να καταγράψουμε ένα ευρύτερο φάσμα πηγών DNA με βάση αυτές τις πολύ σύντομες αρχαίες αλληλουχίες», λέει ο Ρασκοβάν. Και η ομάδα δεν βρήκε κανένα στοιχείο τύφου ή του παθογόνου Bartonella quintana.
Αντ’ αυτού, εντοπίστηκαν ίχνη των παθογόνων Salmonella enterica και Borrelia recurrentis. Ο πρώτος προκαλεί παρατυφοειδή πυρετό, μια λιγότερο σοβαρή ασθένεια από τον τύφο, αλλά προκαλεί υψηλούς πυρετούς άνω των 40 βαθμών που μπορούν να διαρκέσουν έως και τρεις εβδομάδες. Ο ιός Borrelia recurrentis προκαλεί επαναλαμβανόμενες κρίσεις πυρετού. Για τους πάσχοντες, οι δύο ασθένειες ήταν προφανώς αδιαχώριστες. Και οι δύο εκδηλώνονταν με υψηλό πυρετό, εξάντληση και πεπτικά προβλήματα.
Ο βαθμός στον οποίο αυτά τα δύο παθογόνα συνέβαλαν στη θνησιμότητα των στρατιωτών δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα, καθώς εξετάστηκαν μόνο 13 στρατιώτες από το σύνολο των 300.000 θυμάτων της ρωσικής εκστρατείας. Αυτό που είναι σαφές είναι ότι αυτές οι ασθένειες ήταν απειλητικές για τη ζωή των στρατιωτών που ήταν ήδη εξασθενημένοι από το κρύο και την πείνα.
Αρχαίο βακτηριακό στέλεχος
Προς έκπληξη της ερευνητικής ομάδας, το βακτήριο Borrelia recurrentis που ανακάλυψαν, ανήκε σε ένα στέλεχος που ήταν ευρέως διαδεδομένο στη Βρετανία της αρχαίας Εποχής του Σιδήρου, 2.000 χρόνια νωρίτερα. Αυτό το στέλεχος φαίνεται να έχει επιβιώσει για χιλιετίες, μέχρι την εποχή του Ναπολέοντα, ενώ όλα τα στελέχη που είναι γνωστά σήμερα ανήκουν σε διαφορετική γενεαλογική γραμμή.
«Αυτό καταδεικνύει τη δύναμη της αρχαίας ανάλυσης DNA να αποκαλύψει την ιστορία των μολυσματικών ασθενειών που δεν θα μπορούσαμε να ανασυνθέσουμε με σύγχρονα δείγματα», λέει ο Ρασκοβάν.
«Είναι πολύ συναρπαστικό να ανακαλύπτεις και να διαγιγνώσκεις κάτι που ήταν κρυμμένο για 200 χρόνια χρησιμοποιώντας τη σημερινή τεχνολογία», λέει.
Σε κάθε περίπτωση, η μελέτη επιβεβαιώνει ότι μια ασθένεια έπαιξε ρόλο στην καταστροφική αποτυχία της εκστρατείας του Ναπολέοντα, οι συνέπειες της οποίας ανάγκασαν τον Γάλλο αυτοκράτορα να παραιτηθεί μόλις δύο χρόνια αργότερα.
