Πάσχα σήμερα, η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, η «Εορτών εορτή» και σε όλη την ελληνική επικράτεια κυριαρχεί ο οβελίας, οι μυρωδιές, το κόκκινο αυγό, τα τραγούδια, οι χοροί, όλα όμορφα τοποθετημένα από το λαϊκό μας πολιτισμό που αποτυπώνεται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, σε έθιμα άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία του κάθε τόπου και που εξακολουθούν να αναβιώνουν στο πέρασμα του χρόνου και να αποτελούν το συνδετικό κρίκο των απανταχού Ελλήνων με τις ρίζες τους.
Πασχαλινά έθιμα στη Ρούμελη
Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού και η «τσίκνα» απλώνεται και πέρα από την πόλη, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι κάτοικοι μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης.
Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά, η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και άφθονου κρασιού.
Αράχοβα
Στην Αράχοβα ανήμερα του Πάσχα ξεκινά η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου, την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στον λόφο.
Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.
Καλαμπάκα – Μετέωρα: Στον Αη Γιώργη τον Μαντηλά στο Καστράκι
Ένας σημαντικός σταθμός στις εκδηλώσεις μετά το Πάσχα στην περιοχή είναι ο Αη Γιώργης. Εκεί κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας στο εξωκλήσι του αγίου Γεωργίου Μαντηλά που βρίσκεται στα ριζά του βράχου όπου το ερειπωμένο Μοναστήρι, νέοι του χωριού ζωσμένοι στη μέση με εκατοντάδες μαντήλια (τάματα πιστών) σκαρφαλώνουν στο βράχο με τριχιές με σκοπό να κρεμάσουν τα καινούργια και να κατεβάσουν τα περσινά τα οποία μοιράζουν (ως φυλαχτό) στους προσκυνητές.
Το έθιμο των μαντηλιών αποτελεί κατάλοιπο της εποχής της Τουρκοκρατίας όταν, όπως λέει η παράδοση, μια Τουρκάλα προσευχήθηκε στον Άγιο να κάνει καλά τον άνδρα της που ξαφνικά ενώ έκοβε ξύλα στο δασύλλιο του Αγίου κάτω απ’ το μοναστήρι έπεσε κάτω λιπόθυμος. Ο Τούρκος αξιωματούχος σηκώθηκε και η Τουρκάλα για να ευχαριστήσει τον Άγιο πρόσφερε το μαντήλι της. Από τότε το έθιμο έμεινε και όποιος θέλει να κάνει κάποιο τάμα ή να ευχαριστήσει τον Αη Γιώργη δένει ένα μαντήλι στην μέση κάποιου νέου που ανεβαίνει στο βράχο ανήμερα της γιορτής του το οποίο παραμένει ένα χρόνο μέχρι την επόμενη χρονιά.
Κοζάνη: Νεκρόδειπνα την επόμενη μέρα του Πάσχα
Σε ορισμένα χωριά της Κοζάνης, όπου οι κάτοικοι έλκουν την καταγωγής τους από τον Πόντο, συνηθίζουν τα περίφημα «Νεκρόδειπνα». Τη Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα, στο Πρωτοχώρι Κοζάνης, οι κάτοικοι μαζεύονται από νωρίς στα μνήματα και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με σπιτικά εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί. Το γεύμα διαρκεί μέχρι αργά το απόγευμα και συνήθως σφραγίζεται μ’ ένα μεθυστικό γλέντι, συνοδεία ποντιακής λύρας, με χορούς και τραγούδια που θυμίζουν στα ζώντα μέλη της οικογένειας στιγμιότυπα από την ζωή των συγγενών τους που έχουν πεθάνει.
Η ατμόσφαιρα είναι συγκινητική και αυτό που εντυπωσιάζει είναι η εξοικείωση των ανθρώπων με την ιδέα του θανάτου καθώς και τα αισθήματα αγάπης και χαράς που οι άνθρωποι εκδηλώνουν σε αυτή τη νεκρολατρική γιορτή επιθυμώντας να «επικοινωνήσουν» με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από την ζωή.
Δράμα: Το πασχαλινό έθιμο των κατοίκων της Καλής Βρύσης
Ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων και πραγματοποιείται στην Καλή Βρύση Δράμας, την Πέμπτη της Διακαινησίμου, δηλαδή την πέμπτη μέρα μετά το Πάσχα, αποτυπώνει με το πιο καταλυτικό τρόπο πως η λαογραφία έχει συνδυάσει αρμονικά την αναγέννηση της φύσης με την ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Πραγματοποιείται την πέμπτη μέρα του Πάσχα, με μια μεγάλη λιτανευτική πομπή που διασχίζει μια απόσταση 18 χιλιομέτρων συνολικής διάρκειας περίπου πέντε ωρών προκειμένου να περάσει από όλα τα εξωκλήσια της περιοχής, την εικόνα της Αναστάσεως. Η λιτανευτική πομπή καταλήγει στα δυο τελευταία εξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Βλασίου, προστάτη των γεωργών και των κτηνοτρόφων που βρίσκεται στην ορεινή περιοχή του Μενοικίου όρους. Εκεί, ο ιερέας αναπέμπει δέηση και αγιάζει την περιοχή. Με το τέλος ακολουθεί γλέντι απ’ όλους τους κατοίκους του χωριού με τους ήχους των παραδοσιακών οργάνων της γκάιντας και του νταχαρέ (ντέφι με μεγάλη διάμετρο) αλλά και κεράσματα.
Έθιμα και παραδόσεις της Λαμπρής στην ανατολική Μακεδονία – Τα παραδοσιακά «Μαζίδια»
Την τρίτη μέρα του Πάσχα, στην τοπική κοινότητα Ελευθερών του δήμου Παγγαίου, δυτικά του νομού Καβάλας, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια». Ένα έθιμο που χρονολογείται από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια» όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου.
Εκεί, τελούν αρτοκλασία και αγιασμό αναπέμποντας παρακλήσεις προς τον Αναστάντα Χριστό να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο που ξεκινάει ώστε να είναι αποδοτική και εύφορη. Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού παραδοσιακού οικισμού στήνεται ένα μεγάλο γλέντι.
Την Κυριακή του Θωμά, στην τοπική κοινότητα Ζυγού, της δημοτικής ενότητας Φιλίππων του δήμου Καβάλας αναβιώνει εδώ και πολλά χρόνια, το έθιμο του ποντιακού γάμου με την παρασκευή και προσφορά σε όλους τους προσκεκλημένους ενός παραδοσιακού γεύματος του κεσκέκ (παρασκευάζεται από κοτόπουλο και σιτάρι).
Άγραφα: Το κάψιμο του «αφανού»
Στα Αγραφιώτικα χωριά μετά την αναστάσιμη ακολουθία, τις πρώτες ώρες της Κυριακής, γίνεται το κάψιμο του «αφανού», ενώ το απόγευμα γινόταν ο χορός των ανύπαντρων κοριτσιών. Τη Δευτέρα του Πάσχα πραγματοποιούνταν τα Σίγνα, ένα πανάρχαιο θρησκευτικό έθιμο, που σήμερα πραγματοποιείται σε πολύ λίγα χωριά (Κρυονέρι, Κερασιά και Ρεντίνα). Την Τρίτη μέρα του Πάσχα γίνεται ο Διπλός χορός, αντιπροσωπευτικός των Χωριών των Αγράφων.
Κεντρική Μακεδονία: Οι Αυγομαχίες, οι Αλογοδρομίες, ο «Κούτσμανος», «το Μαύρο Αλώνι»
Τη δεύτερη μέρα μετά την Ανάσταση αναβιώνει στην Αρναία της Χαλκιδικής το έθιμο «Κούτσμανος». Άνδρες με παραδοσιακές στολές και οπλισμένοι συγκεντρώνονται έφιπποι στην πλατεία του χωριού και τραγουδώντας φτάνουν μέχρι τον προφήτη Ηλία, έξω από το χωριό. Στη συνέχεια, οι έφιπποι μαζί με τον κόσμο κατευθύνονται στο εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής όπου στήνεται ο χορός «Κούτσμανος» προς τιμή του οπλαρχηγού Κούτσμανου. Κατόπιν όλοι μαζί πηγαίνουν σε ένα πεδίο βολής, όπου γίνεται διαγωνισμός σκοποβολής.
Ακολουθεί ένα παιχνίδι για μικρά παιδιά, η «Σουσαρίτσα». Τα παιδιά πετούν τα κόκκινα αβγά τους σε μια αυτοσχέδια πίστα πάνω στο χορτάρι, στο άλσος της Αγίας Παρασκευής και όποιο από αυτά στείλει πιο μακριά το αβγό του χωρίς να σπάσει, είναι νικητής.
Στην Αρναία αναβιώνει ένα ακόμη έθιμο, την ημέρα εορτής του Αγίου Γεωργίου, με τους κατοίκους να ζυγίζονται και μάλιστα δημοσίως! Το έθιμο προβλέπει ότι στον ψηλό πλάτανο στην κεντρική πλατεία στήνεται ένα παραδοσιακό καντάρι. Ο πιο λεπτός παίρνει ως έπαθλο τη μεγαλύτερη κατσαρόλα και ο πιο εύσωμος την μικρότερη για να είναι πιο προσεκτικός ενόψει της επόμενης χρονιάς!
Το «Μαύρο Αλώνι» και το έθιμο της «Κούνιας»
Το «Μαύρο Αλώνι», το έθιμο του καγκελευτού χορού, «ξεπαγώνει» και πάλι φέτος στην Ιερισσό της Χαλκιδικής. Πρόκειται για μεικτό κυκλικό ιστορικό και αργόσυρτο χορό που χορεύεται τις ημέρες του Πάσχα, ιδιαίτερα την Τρίτη μέρα.
Οι χορευτές, σε κοινό κύκλο με τους άντρες μπροστά και τις γυναίκες να ακολουθούν, πιασμένοι αγκαζέ θηλυκωτά, με εξαίρεση τους δύο πρώτους που πιάνονται με μαντήλι από τα χέρια, κινούνται σύμφωνα με τις επιταγές του τραγουδιού. «Μαύρο Αλώνι» ονομάζεται η τοποθεσία στην Ιερισσό όπου το 1821 και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Χαλκιδικής οι Τούρκοι έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες.
Στο Παλαιοχώρι, από την άλλη, την Τρίτη μέρα του Πάσχα εξελίσσεται το έθιμο «Τ΄ χαλκού τ΄αλώνι», αναβιώνοντας τη διαχρονική μάχη των διψασμένων για ελευθερία κατοίκων του Παλαιοχωρίου, ενώ στο Στανό τη δεύτερη μέρα μετά την Ανάσταση γίνεται το έθιμο της «Κούνιας».
Παλαιότερα στον Στανό, οι νέοι ερωτευμένοι άνδρες έστηναν μια μεγάλη κούνια και ζητούσαν από την κοπέλα που τους άρεσε να καθίσουν και να κουνηθούν μαζί. Αυτή ήταν η ένδειξη ότι είχαν αισθήματα για εκείνη κι εφόσον εκείνη δεχόταν την πρόσκλησή τους γινόταν μια άτυπη δέσμευση μεταξύ τους, με σκοπό το γάμο.
Αυγομαχίες σε Κιλκίς και Πιερία
Γίνονται στην Καστανούσσα Κιλκίς και στον Άνω Άγιο Ιωάννη Πιερίας, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, έθιμο που έλκει την καταγωγή του από τις πατρίδες του ποντιακού ελληνισμού και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών. Οι αυγομάχοι λαμβάνουν θέσεις και έχουν στη «φαρέτρα» τους τον ίδιο αριθμό αυγών ο καθένας. Η μάχη ξεκινά στην εξέδρα, όπου κάθονται αντικριστά δύο αυγομάχοι. Όποιος μείνει τελευταίος με ένα αυγό είναι νικητής.
Αλογοδρομίες στη Χαλκιδική – Κάψιμο της Ρόκας στην Πιερία
Στην παραλία της Συκιάς, στο δεύτερο πόδι της Χαλκιδικής, διοργανώνονται οι «Αλογοδρομίες». Μετά την καθιερωμένη λειτουργία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, παραδίδεται η εικόνα μαζί με ευχές από τον ιερέα στους ιππείς, οι οποίοι αναλαμβάνουν ένα είδος λιτανείας, μεταφέροντας την εικόνα από το παρεκκλήσι στο χώρο διεξαγωγής των Αλογοδρομιών.
Στο Μοσχοπόταμο Πιερίας αναβιώνει το κάψιμο της Ρόκας. Ορχήστρες παίζουν διάφορους σκοπούς, ενώ οι νέοι χορεύουν. Αφού χορέψουν αρκετή ώρα μόνοι τους οι νέοι και οι κοπέλες του χωριού, μια γιαγιά που έγνεθε ήρεμα αρχίζει με την αναμμένη ρόκα να τρέχει προς κάθε κατεύθυνση και να χτυπάει με αυτήν τους αρσενικούς που βρίσκονται μπροστά της χωρίς καμία διάκριση.
Έθιμα στην Πελοπόννησο και την Αιτωλοακαρνανία
Στο Ευηνοχώρι, ανήμερα το Πάσχα, τηρείται το έθιμο «Στα εικονίσματα του Αη Θανάση», όπου γίνεται λιτανεία με όλες τις εικόνες του Αγίου. Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στα τέλη της δεκαετίας του 1880 , όταν επιδημία τύφου είχε πλήξει τη περιοχή. Τότε οι κάτοικοι του Ευηνοχωρίου έκαναν λιτανεία με όλα τα εικονίσματα του Αγίου Αθανασίου, προσευχόμενοι να σταματήσει η επιδημία.
Στην Κορινθία
Στην Περαχώρα της Κορινθίας, αναβιώνει τη Δευτέρα του Πάσχα, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, το έθιμο του χορού του «Γιαρέντη». Οι κάτοικοι ξεκινούν τον χορό με επικεφαλής τον ιερέα της κάθε ενορίας, κάνοντας το σχήμα του Σταυρού και στην συνέχεια συναντώνται όλοι στην πλατεία των Ταξιαρχών, όπου εξακολουθούν να χορεύουν και να τραγουδούν.
Καλαμάτα: το έθιμο του σαϊτοπόλεμου
Το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα αναβιώνει στην Καλαμάτα το έθιμο του σαϊτοπόλεμου. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες, οι οποίες διαθέτουν επικεφαλής, λάβαρο, και σαλπιγκτή. Οι περισσότεροι είναι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν να φορούν πρόχειρα ρούχα. Μόλις δοθεί το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και ταυτόχρονα ακούγεται ένας εκκωφαντικός θόρυβος. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν τις σαΐτες για να διώξουν το ιππικό των Τούρκων.
Στη Μάνη
Σε χωριά της Μάνης, αναβιώνει τη δεύτερη μέρα του Πάσχα το έθιμο της λιτανείας. Το πρωί, ιερείς και πιστοί ξεκινούν από τις εκκλησίες κρατώντας εικόνες και σταυρούς, ενώ ψέλνουν αναστάσιμα τροπάρια και παρακλήσεις. Μάλιστα, σε πολλά χωριά η πομπή καταλήγει στα κοιμητήρια, όπου εκεί τους περιμένουν συγγενείς των νεκρών. Πάνω στα μνήματα που είναι ανθοστολισμένα έχουν τοποθετηθεί πασχαλιάτικα κουλούρια και αυγά, ενώ στους τάφους των νεκρών που έφυγαν από την ζωή λίγες ημέρες πριν από το Πάσχα, υπάρχουν κουλούρια σε μέγεθος μεγάλου χωριάτικου ψωμιού.
Στη Μονεμβασιά
Στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα αναβιώνει έξω από την εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού το έθιμο με το κάψιμο του Ιούδα. Συγκεκριμένα τοποθετείται ένα ανθρώπινο ομοίωμα όπου στο εσωτερικό του υπάρχουν ξύλα και άχυρα, ενώ μόλις ανάψει η φωτιά, ξεκινά ένα φαντασμαγορικό θέαμα με βεγγαλικά.
Τα Σύρματα, ένα ιδιαίτερο έθιμο στο χωριό Σπόα της Καρπάθου τη Δευτέρα του Πάσχα
Όλο το χωριό χωρίζεται σε δύο ομάδες, μία ανδρών και μία γυναικών όλων των ηλικιών, οι οποίες ανταγωνίζονται μεταξύ τους τραβώντας ένα μεγάλο σκοινί από κάθε πλευρά και προσπαθώντας η μία ομάδα να τραβήξει την άλλη και να κερδίσει.
Παλαιότερα το έθιμο γινόταν στη διάρκεια της Σαρακοστής, τα τελευταία όμως χρόνια, γίνεται την Λαμπρή Εβδομάδα και συγκεκριμένα τη Δευτέρα και συμμετέχουν σε αυτό όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του χωριού.
Την Κυριακή του Πάσχα το φαγητό είναι το λαμπριάτικο οφτό, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι. Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους. Οι Ολυμπίτες στολίζουν τη Λαμπρή Τρίτη τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.
