«Ατίθασο νιάτο» φαίνεται να ήταν στην εφηβεία του. Ο για καιρό ξεγραμμένος πολιτικά και παρ’ ολίγον… οικοδόμος Φρίντριχ Μερτς, που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πολιτική λόγω Μέρκελ, ορκίζεται την Τρίτη καγκελάριος της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο.
«Τόσο οργισμένο σπάνια έχω να τον δω, σαν να φλέγεται να επιστρέψει στην πολιτική» θυμάται κάποιος που ήταν μαζί του εκείνο το βράδυ. Οκτώβριος του 2018 στην Ουάσιγκτον, τελευταία ημέρα της συνάντησης μελών της Γέφυρας Ατλαντικού, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που από το 1952 προωθεί τη συνεργασία της Γερμανίας με τη Βόρεια Αμερική. Στο διαμέρισμα γερμανού μάνατζερ το επίσημο πρόγραμμα τελείωσε.
Ο επικεφαλής της οργάνωσης, Φρίντριχ Μερτς, κάθεται στον καναπέ και προσπαθεί να ηρεμήσει με ένα ποτήρι κρασί και να πάει αλλού την κουβέντα. Αλλά επιστρέφει αναπόδραστα στην κατάσταση στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Η Μέρκελ κέρδισε για 4η φορά τις εκλογές με το χειρότερο ποσοστό στην ιστορία των Χριστιανοδημοκρατών και μόλις μετά βίας κατάφερε να σχηματίσει κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού. Μετά από 12 χρόνια Μέρκελ, η χώρα «σέρνεται», χρειάζεται εκ βάθρων ανανέωση, το νιώθουν οι πάντες.
H πορεία προς την καγκελαρία
Πέντε ημέρες μετά από εκείνο το βράδυ στην Ουάσιγκτον, η ανακοίνωση της καγκελαρίου ότι δεν θα ξαναβάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος του CDU πέφτει σαν ανέλπιστο δώρο. Ο Μερτς δεν το πολυσκέφτεται. Σαν έτοιμος από καιρό, ανακοινώνει σχεδόν αμέσως τη δική του. Ηταν ένα πολιτικό comeback μετά από 10 χρόνια, που όμοιό του δεν έχει ξαναζήσει η Γερμανία. Είχε έρθει επιτέλους η ώρα να πάρει την εκδίκησή του από μια γυναίκα που μεθόδευσε αριστοτεχνικά την αναρρίχησή της στην καγκελαρία εξωθώντας τον το 2009 να εγκαταλείψει την πολιτική.
Το «τραύμα» Μέρκελ τον «ακολούθησε» τον Δεκέμβριο του 2018, όταν έχασε για πρώτη φορά τις εκλογές για την προεδρία του CDU από την εκλεκτή της, Ανεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπάουρ. Τρία χρόνια αργότερα, αρχές 2021, ηττήθηκε πάλι για το ίδιο αξίωμα, αυτή τη φορά από τον Αρμιν Λάσετ. Η τρίτη φορά όμως, τον Ιανουάριο του 2022, ήταν η καλή.
Ο δρόμος για την καγκελαρία άνοιξε. Στις πρόωρες εκλογές της 24ης Φεβρουαρίου, το κόμμα του βγαίνει πρώτο. Και την Τρίτη, 6 Μαΐου, ο Μερτς εκπληρώνει τον πολυπόθητο στόχο του. Θα ορκιστεί νέος καγκελάριος της Γερμανίας. Στο θεωρείο επισήμων θα τον χειροκροτεί και η πρώην καγκελάριος.
Μηχανή, κάνναβη και ποτό
Μετά το Ρόντορφ, τόπο κατοικίας του Κόνραντ Αντενάουερ, και το Ογκερσχάιμ του Χέλμουτ Κολ, στη χορεία πόλεων που βγάζουν χριστιανοδημοκράτες καγκελάριους μπαίνει και το Αρνσμπεργκ, τόπος κατοικίας της οικογένειας Μερτς.
Ο ίδιος ο Μερτς γεννήθηκε στο χωριό Μπρίλον, 49 χιλιόμετρα μακριά, στην αυστηρά καθολική και συντηρητική περιφέρεια Ζάουερλαντ, πνιγμένη στα δάση και το πράσινο. Ακόμη και τη δεκαετία της πολιτικής του αυτοεξορίας, δεν έχασε ποτέ την επαφή με τους κατοίκους της περιοχής. Εδώ βρίσκεται η εκλογική του περιφέρεια. Στο Μπρίλον έζησε τα πρώτα 19 ατίθασα χρόνια της ζωής του. Από δικές του εξιστορήσεις μαθαίνουμε ότι είχε δύσκολη εφηβεία.
«Ηταν ένας άλλος Μερτς τότε» ομολόγησε το 2018 στην εφημερίδα «Tagesspiegel». «Μεγάλωσα με Beatles, Doors και Rolling Stones, έπαιζα ηλεκτρική κιθάρα. Στα 14 άρχισαν τα προβλήματα με τους γονείς μου. Είχα μαλλιά μέχρι τους ώμους, καβαλούσα μηχανάκι και έκοβα βόλτες στο χωριό, το στέκι μου με φίλους ήταν το πατατάδικο στην πλατεία κοντά στο σπίτι μου, είχα μόλις αρχίσει να καπνίζω – αργότερα και κάνναβη, αλλά μόνο μια φορά – και να πίνω στα κρυφά. Στο σπίτι ήταν αυστηρά απαγορευμένο. Εμαθα και τα αδέλφια μου». Είναι πράγματι έτσι;
Συμμαθητές του τον θυμούνται διαφορετικά. «Ούτε μαλλιά μακριά ούτε μηχανάκι» είχε πει κάποιος σε δημοσιογράφους. Να ξύπνησαν άραγε απωθημένα της καταπιεστικής ανατροφής του; Αβυσσος η ψυχή του ανθρώπου.
«Το βέβαιο είναι ότι δεν ήταν καλός μαθητής» είπε στο «Βήμα» ο Ντάνιελ Γκόφαρτ, που έγραψε μαζί με τη Γιούτα Φάλκε-Ισινγκερ την πιο πρόσφατη βιογραφία του με τίτλο «Φρίντριχ Μερτς, ο αδάμαστος». «Ηταν αυθάδης, επαναστάτης, έκανε ανοησίες, εξόργιζε τους καθηγητές». Ο Μερτς περιγράφει την απόγνωση του αυστηρού δικαστή πατέρα του όταν οι καθηγητές έκαναν παράπονα για τον γιο του. «Καθόμασταν στα πίσω θρανία και παίζαμε χαρτιά με τους φίλους μου την ώρα που ο καθηγητής έκανε μάθημα. Οι βαθμοί μου ήταν τόσο κακοί που έπρεπε να επαναλάβω την τάξη».
Ο έρωτας και η «ταπείνωση»
Οι γονείς του αναρωτήθηκαν αν το παιδί τους έπαιρνε από γράμματα ή αν θα ήταν καλύτερα να γινόταν οικοδόμος. Απογοητευμένος, ο πατέρας του τον έβαζε τα καλοκαίρια από τα 15 του σε οικοδομές. «Το νέο σχολείο στο Μπρίλον το έχτισα με τα χέρια μου» είχε πει αργότερα ο Μερτς. Χάρη στη μητέρα του αλλάζει σχολείο. Αλλο περιβάλλον, πιο χαλαροί οι καθηγητές, ο Μερτς παίρνει απολυτήριο και μπαίνει στη Νομική Σχολή της Βόννης.
Σε μια γιορτή αποφοίτησης γνωρίζει τη Σαρλότε, επίσης φοιτήτρια Νομικής, πέντε χρόνια νεότερή του. «Ηταν έρωτας με την πρώτη ματιά» είπε η ίδια αργότερα σε συνέντευξη. Μαζί αποκτούν τρία παιδιά και επτά εγγόνια. Κι ενώ στον προεκλογικό αγώνα ο 69χρονος Μερτς δηλώνει ότι ως άνθρωπος της οικογένειας ξέρει να μαγειρεύει και να σιδερώνει, το CDU με πρόεδρο τον ίδιο δεν έχει μεγάλη απήχηση στις γυναίκες.
Αν και επί 16 χρόνια καγκελάριος ήταν η Μέρκελ, και είχε δύο γυναίκες υπουργούς Αμυνας, το κόμμα κυριαρχείται από άνδρες. Μόνο το ένα τρίτο των μελών του είναι γυναίκες και στη Βουλή, η ΚΟ έχει λιγότερες γυναίκες από την προηγούμενη. Το πρώην «απολωλός πρόβατο» της πολιτικής από το Μπρίλον με τον βαθύ συντηρητισμό του δεν φαίνεται να είναι ικανό να αντιστρέψει την τάση, τουλάχιστον μέχρι σήμερα.
Ισως γιατί στα φοιτητικά του χρόνια κοινωνικοποιήθηκε σε αυστηρώς ανδρικά συντηρητικά περιβάλλοντα. Ενώ συμφοιτητές του έφερναν κάθε εβδομάδα κι άλλη φίλη, δεν ήταν το στυλ του Μερτς, ακόμη και πριν γνωρίσει τη γυναίκα του. Οχι, Καζανόβας δεν υπήρξε ποτέ. Και φαίνεται να είχε πρόβλημα με τις γυναίκες με ισχυρή προσωπικότητα.
Στον δικό του κόσμο, οι γυναίκες έρχονταν δεύτερες. Γι’ αυτό και δεν μπόρεσε ποτέ να καταπιεί τη μεγαλύτερη ταπείνωση που δέχθηκε τα 20 τελευταία χρόνια, από μια γυναίκα, την Ανγκελα Μέρκελ. «Ηταν η πρώτη γυναίκα με εξουσία με την οποία αναμετρήθηκε» λέει μια συνάδελφός του. «Την υποτίμησε γιατί ο Φρίντριχ δεν έχει συνηθίσει να συγχρωτίζεται με γυναίκες με διαφορετικά ταμπεραμέντα και προσωπικότητες».
Συνεργασίες, όχι μονομαχίες
Υπάρχει κάποια συνταγή επιτυχίας στον ρόλο του ως καγκελαρίου με αυτά τα γνωρίσματα του χαρακτήρα του; «Για να επιτύχει ο Μερτς πρέπει να κάνει δύο πράγματα» λέει ο βιογράφος του, Γκόφαρτ.
«Να δημιουργήσει έναν κύκλο εμπίστων, μια καλά εκπαιδευμένη ομάδα. Ως επικεφαλής της ΚΟ ή παλαιότερα ως δικηγόρος, τα έκανε όλα μόνος του αλλά ως καγκελάριος, δεν είναι πλέον δυνατόν. Μέχρι στιγμής δεν είχε τύχη στην επιλογή στελεχών. Το δεύτερο είναι ότι πια δεν είναι αρχηγός της αντιπολίτευσης όπου πρέπει να επιτίθεται, να επικρίνει την κυβέρνηση και να δίνει μεμονωμένες μάχες. Τώρα είναι καγκελάριος και ο ρόλος του είναι να έχει στρατηγική, ιδέες, σχέδια. Χρειάζεται συνεργασίες, πλειοψηφίες, ομάδες, ανθρώπους που θα τον ακολουθήσουν. Ειδάλλως δεν έχει καμιά πιθανότητα».
Ο συντηρητισμός του και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις γυναίκες καθρεφτίζεται και στην επιλογή προσώπων με τα οποία επέλεξε να συνεργαστεί. Η ανάθεση τεσσάρων υπουργείων σε γυναίκες από τα συνολικά επτά που αναλαμβάνει το κόμμα του κρίνεται μάλλον ως στάχτη στα μάτια.
Οι πιο στενοί του συνεργάτες είναι όλοι άνδρες. Από τον υπουργό Καγκελαρίας Τόρστεν Φράι μέχρι τους στενούς συμβούλους του και τον επικεφαλής του γραφείου του στην καγκελαρία.
Το ρίσκο των τεχνοκρατών
Η εμπειρία του τα χρόνια που εργάστηκε στην ελεύθερη οικονομία τον έκαναν να εμπιστεύεται λιγότερο τους πολιτικούς και περισσότερο τους τεχνοκράτες. Γι’ αυτό και κριτήριο για την επιλογή των υπουργών του ήταν η εμπειρία τους εκτός πολιτικής. Ορισμένες επιλογές αιφνιδίασαν. Οποιος ξέρει από μέσα το πολιτικό σύστημα, γνωρίζει ότι αυτό ενδεχομένως να κρύβει και κινδύνους. Ακούγοντας τον Μερτς να μιλά μετά την παρουσίαση των υπουργών του, δεν διακρίνει ίχνος ευφορίας.
Η Γερμανία υπό τον νέο καγκελάριο καλείται να μαζέψει τα συντρίμμια που άφησαν πίσω τους 16 χρόνια απραξίας Μέρκελ. Να δώσει και πάλι ώθηση στην οικονομία, να εκσυγχρονίσει τη διοίκηση, να ανεβάσει το ηθικό των κατοίκων της, να σταματήσει την άνοδο των ακροδεξιών, να δώσει και πάλι το «παρών» στην Ευρώπη και στον κόσμο. Να… να… Κι όλα αυτά από έναν πολιτικό που δεν έχει καμιά κυβερνητική εμπειρία. Ενας απολύτως αρχάριος στην καγκελαρία που δεν έχει την πολυτέλεια να αποτύχει.
