Η Ισλαμική Επανάσταση «έσβησε» κάθε ψήγμα πολιτισμού από την πανέμορφη ασιατική χώρα
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 αποτέλεσε κομβικό σημείο καμπής στην ιστορία του Ιράν.
Με την άνοδο των μουλάδων στην εξουσία, η χώρα μεταμορφώθηκε εκ θεμελίων – και αν κάποιος πλήρωσε βαρύ τίμημα, αυτές ήταν πρωτίστως οι γυναίκες.
Όμως, πώς ήταν η ζωή πριν από αυτή την πολιτικο-θρησκευτική ανατροπή;
Από την απαγόρευση του χιτζάμπ στην υποχρεωτική κάλυψη
Η επιβολή του χιτζάμπ μετά την επανάσταση δεν ήταν απλώς μια αλλαγή πολιτικής, αλλά η θεσμοθέτηση ενός νέου, αυστηρού κώδικα συμπεριφοράς. Ιδιαίτερο συμβολισμό έχει το γεγονός ότι, μόλις πέντε δεκαετίες νωρίτερα, το κράτος είχε ακολουθήσει την αντίθετη διαδρομή. Στη δεκαετία του 1930, ο τότε Σάχης Ρεζά Παχλαβί απαγόρευσε τη μαντίλα, φτάνοντας στο σημείο να διατάξει την αστυνομία να την αφαιρεί από τις γυναίκες με τη βία.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι Ιρανές είχαν δικαίωμα επιλογής. Πολλές επέλεγαν το χιτζάμπ, άλλες φορούσαν τζιν, μίνι φούστες, μπλούζες χωρίς μανίκια – ακόμα και ανοιχτά τακούνια που τότε κυκλοφορούσαν άνετα στους δρόμους της Τεχεράνης. Ήταν μια κοινωνία στην οποία η δυτική αισθητική και το παραδοσιακό ένδυμα συνυπήρχαν, όχι χωρίς εντάσεις, αλλά πάντως με ελευθερία.
Η άνοδος της μόρφωσης των γυναικών
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν ήδη σε άνοδο πριν την επανάσταση, αλλά η μεταπολιτευτική περίοδος επιφύλασσε μια αναπάντεχη εξέλιξη. Οι ισλαμικές αρχές, παρά τις αρχικές απαγορεύσεις, διαπίστωσαν σύντομα πως δεν μπορούσαν να κρατήσουν τις γυναίκες εκτός πανεπιστημίων.
«Προσπάθησαν να τις εμποδίσουν, αλλά υπήρξε τέτοια λαϊκή αντίδραση που υποχώρησαν», δηλώνει η βαρόνη Χάλεχ Άφσαρ, καθηγήτρια γυναικείων σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ και αυτόπτης μάρτυρας των εξελίξεων. «Για να διοικηθεί η χώρα, χρειάζονταν μορφωμένους ανθρώπους – άνδρες και γυναίκες».
Έτσι, ακόμη και μέσα στο θεοκρατικό καθεστώς, οι γυναίκες συνέχισαν να εκπαιδεύονται – πολλές για πρώτη φορά στην ιστορία της οικογένειάς τους, χάρη στο άνοιγμα των πανεπιστημίων ακόμη και σε παραδοσιακές, αγροτικές κοινότητες.
Η καθημερινή ζωή πριν την καταστολή
Πριν το 1979, οι γυναίκες δεν ζούσαν σε καθεστώς κοινωνικού ελέγχου. Τα πάρκα γέμιζαν από οικογένειες και φίλους που έκαναν πικνίκ κάθε Παρασκευή – την ιρανική αργία. Άνδρες και γυναίκες συνυπήρχαν σε δημόσιους χώρους χωρίς φόβο και με λιγότερους περιορισμούς στις μεταξύ τους σχέσεις.
Σήμερα, σύμφωνα με τον καθηγητή Άφσαρ, η ίδια εικόνα μοιάζει αδιανόητη. «Οι Ιρανοί είναι πλέον πολύ πιο αυτοσυνείδητοι. Η κοινωνική επαφή ανάμεσα στα φύλα είναι επιτηρούμενη και προκαλεί ανασφάλεια». Κι όμως, κάποια πράγματα παραμένουν: «Τα ψώνια και η αγάπη για τα παπούτσια δεν άλλαξαν ποτέ», λέει με νόημα.
Ομορφιά και ιδιωτικότητα σε νέα όρια
Τα κομμωτήρια, ένας παλιός θεσμός της γυναικείας φροντίδας, κατάφεραν να επιβιώσουν – αλλά με νέους όρους. Πλέον είναι αυστηρά γυναικεία υπόθεση, με κάθε παρουσία άνδρα να απαγορεύεται δια ροπάλου.
«Οι γυναίκες φροντίζουν τα μαλλιά τους, αλλά μόλις περάσουν την πόρτα, τα καλύπτουν όπως ορίζει ο νόμος. Σε κάποιες περιπτώσεις, λειτουργούν ακόμη και παράνομα κομμωτήρια στα σπίτια, όπου τα φύλα μπορούν να αναμειχθούν μακριά από τα βλέμματα των Αρχών».
Το Ιράν που χάθηκε
Η Ισλαμική Επανάσταση δεν άλλαξε μόνο το πολίτευμα του Ιράν, αλλά το ίδιο το κοινωνικό του DNA. Ένα έθνος που κάποτε αναζητούσε μια θέση στη σύγχρονη εποχή, μέσα από τη μόρφωση, τον εκσυγχρονισμό και την κοινωνική κινητικότητα, βυθίστηκε σε μια περίοδο αυστηρού θρησκευτικού ελέγχου.
Όμως, πίσω από το πέπλο της θεοκρατίας, συνεχίζει να πάλλεται ένας λαός με πολιτισμό, επιθυμίες και μνήμη. Και ίσως ακριβώς αυτή η μνήμη να είναι το πιο ανθεκτικό στοιχείο του Ιράν – μια υπόσχεση για το τι θα μπορούσε, κάποτε, να επιστρέψει.
Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο νέος ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί διέταξε ότι όλες οι γυναίκες έπρεπε να φορούν το πέπλο – ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή την εθνικότητα. Στις 8 Μαρτίου – Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας – χιλιάδες γυναίκες από όλα τα κοινωνικά στρώματα συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν κατά του νόμου.
