O Πήλιος (ή Μπήλιος) Γούσης ήταν Σουλιώτης οπλαρχηγός, το όνομα του οποίου έχει περάσει στην συλλογική μνήμη ως το συνώνυμο του προδότη, όπως του Εφιάλτη στην αρχαιότητα.
Ο Πήλιος Γούσης έζησε στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα. Ήταν αδελφός ή εξάδελφος του οπλαρχηγού Λάμπρου Γούση (1775-1871) και θείος του υποστράτηγου της Χωροφυλακής, Ιωάννη Γούση (1809-1894).
Αρχικά πήρε μέρος στους αγώνες των Σουλιωτών κατά του Αλή Πασά, αλλά το 1803, για λόγους τοπικής αντιζηλίας και αντεκδίκησης, πρόδωσε τον αγώνα των συμπατριωτών του. Έγινε μετά του συγγενούς του Κουτσονίκα, όργανο του Βελή Πασά και έναντι οικονομικών ανταλλαγμάτων, αποκάλυψε τις θέσεις των αμυνομένων Σουλιωτών, με αποτέλεσμα ο γιος του Αλή Πασά να τους επιτεθεί από τα νώτα και να τούς εξαναγκάσει σε συνθηκολόγηση. Έτσι, όσοι Σουλιώτες δεν σκοτώθηκαν στο Κούγκι και όσες Σουλιώτισσες δεν χόρεψαν τον Χορό του Ζαλόγγου κατέφυγαν στα Επτάνησα.
Προδοσία
Τα της προδοσίας του Πήλιου Γούση Μπούσμου, όπως τον αποκαλεί, εξιστορεί αγωνιστής του 21 και συγγραφέας Χριστόφορος Περραιβός (1773-1863) στο έργο του «Ιστορία Σουλλίου(sic) και Πάργας» (1857), από την οποία ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης εμπνεύστηκε το επικολυρικό ποίημά του «Ο Σαμουήλ». Στο ποίημα του Βαλαωρίτη, ο Πήλιο Γκούσης, όπως τον ονομάζει, από την κορυφή του βουνού καλεί τον μοναχό Σαμουήλ να παραδοθεί στον Βελή Πασά.
Την προδοσία του Πήλιου Γούση που συνέβαλε και ο συμπέθερός του Κουτσονίκας, έχει καταγράψει ο Χ. Περραιβός, που χρεώνει και ένα μέρος της προδοσίας στον Κίτσο Μπότσαρη. Κατά μία άποψη, μετά τη συνθηκολόγηση των Σουλιωτών ο Πήλιος Γούσης μετέβη στη Κέρκυρα όπου, κατά τον Φιλήμονα, το 1820 συνέβαλε στη συνεννόηση των Σουλιωτών με τον Τούρκο στόλαρχο για από κοινού επίθεση κατά του Αλή Πασά. Έτσι σε νεώτερα έγγραφα φέρεται ο Πήλιος Γούσης να έχει εξαγνιστεί».
Τον Πήλιο Γούση τον ξανασυναντάμε το 1820, όταν μαζί με τον Νότη Μπότσαρη, τον Κίτσο Τζαβέλλα και τον Καραμπίνη συναντήθηκαν με τον στόλαρχο του Σουλτάνου Αλήμπεη για να διαπραγματευτούν την συμμετοχή των Σουλιωτών στον αγώνα της Πύλης κατά του Αλή Πασά. ‘Οπως, όμως, αποφαίνονται οι ιστορικοί, πρόκειται για διαφορετικό πρόσωπο.
Ο Πήλιος Γούσης φαίνεται ότι έλαβε μέρος στην Επανάσταση του 21 και με την συμμετοχή του αυτή εξαγνίστηκε για την προδοσία του στο Σούλι, σύμφωνα με έρευνα του ανιψιού του Ιωάννη Γούση. Με πρόταση του Κώστα Μπότσαρη ανακηρύχθηκε αντιστράτηγος τον Φεβρουάριο του 1825 και βρήκε τον θάνατο κατά την δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, όταν ανατινάχθηκε η πυριτιδαποθήκη του Χρήστου Καψάλη (10 Απριλίου 1826).
Η αποκατάσταση του ονόματος του Γούση
Υπάρχουν ιστορικοί, οι οποίοι εκφράζουν εντελώς διαφορετική άποψη. Υποστηρίζουν πως η λεγόμενη «προδοσία» του Πήλιου Γούση στην κατάληψη του Σουλίου, βασίζεται στη λαϊκή παράδοση και απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Σε πολλά βιβλία αναγράφεται ότι ο Γούσης ήταν Σουλιώτης πολεμιστής, ο οποίος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1819. Πολέμησε από το 1800 μέχρι και το 1804 τους Τουρκαλβανούς του Αλή πασά και έπεσε ηρωικά το 1826, κατά την έξοδο του Μεσολογγίου.
Η παρεξήγηση και ο χαρακτηρισμός του «προδότη»
Λέγεται, πως μετά τον θάνατο του Γεωργίου Τζαβέλλα, οι Σουλιώτες ζήτησαν την εκλογή νέου αρχηγού. Ο Γούσης έθεσε υποψηφιότητα για το αξίωμα, αλλά τελικά εξελέγη ο Φώτος Τζαβέλλας. Τότε ακούστηκε να λέει δυσαρεστημένος ο Γούσης: «γ… τη μάνα του, όλο οι Τζεβελλαίοι θα ορίζουν το Σούλι; Θα τους δείξω εγώ».
Στη συνέχεια έφυγε από το Σούλι, παίρνοντας μαζί την οικογένεια και τους ακολούθους του και εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα. Η κακή φήμη του Γούση προέκυψε από το συγγραφέα Χριστόφορο Περραιβό, ο οποίος έγραφε, πιθανότατα για προσωπικούς λόγους, πως «ο Γεώργιος Μπότσαρης και οι συμπεθέροι του Γούσης και Κουτσονίκας επρόδωσαν στον Αλή πασά την πατρίδα τους, το Σούλι».
Η υπόληψη και το όνομα και του Πήλιου Γούση σήμερα θεωρείται ότι έχουν αποκατασταθεί ιστορικά.
